کوسه گلدی در روستاهای تفرش / مرکزی
تفرش بهاراندکی دیرترازسایرنقاط آغاز میشود وهمچنین به علت سرمای زودرس زمستان که اصطلاحا ازابتدای قوس آغاز میشود چهارپایان در طویله نگهداری شده وپروار میگردند
گروه فرهنگی- سمیه انصاری فر:
آیین باران خواهی یکی از آیین های سنتی استان مرکزی است که پس از ثبت ملی هم اکنون در انتظار برای ثبت جهانی است. مدیرکل میراث فرهنگی استان مرکزی چندی پیش در این باره گفت: پرونده “آیین باران خواهی” بر اساس آیین و مراسمی در روستای کبوران تفرش تشکیل و از سوی ایران به مرکز میراث جهانی ناملموس ارائه شد.
محمد حسینی افزود: متاسفانه این پرونده هنوز ثبت نشده است و توجیه سازمان جهانی نگرانی مرکز میراث جهانی ناملموس درباره ثبت آیین و مراسم این است که با افزایش بازدید گردشگران، این مراسم حالت نمایشی گرفته و اصالت خود را از دست بدهد.
وی باتاکید بر اینکه این پرونده با درخواست افغانستان شکل چند ملیتی گرفت، افزود: پرونده های چند ملیتی از اولویت و اهمیت خاصی برخوردار هستند و به دلیل اهمیتی که این آیین در مناطق بیابانی و کم آب دارد، برخی اعضای کمیته میراث جهانی از چند ملیتی شدن این پرونده استقبال کردند.
در این خصوص با یکی از پژوهشگران آئین های سنتی که در خصوص تدوین این سند همکاری مستمری با میراث فرهنگی داشته است به گفتگو نشسته ایم.
این محقق تفرشی در گفتگو با وقایع استان گفت: آیین کوسه درآمدن یکی از مهم ترین رسوم کهن این استان بوده است و هنوز در برخی روستاهای استان مرکزی از جمله کبوران تفرش با حفظ اصالت خود برپا می شود و قطعا ثبت این آیین ها تلاشی برای حفظ آن هاست.
یوسف شاه حسینی با اشاره به اینکه نام دیگر این آئین کوسه گردی است، افزود: این آئین به دلیل جذابیت و اهمیتش ثبت ملی شد ولی برای ثبت جهانی مرکز میراث ناملموس جهان نیاز به اطمینان خاطر جهت حفظ اصالت این آئین را داشت.
وی با اشاره به درست بودن نگرانی سازمان جهانی در حفظ اصل این آئین ادامه داد: در این خصوص ما مستنداتی گردآوری کردیم که نشان می دهد این آئین از چند دهه گذشته توسط توریست ها بازدید می شده و حضور گردشگران کوچکترین تغییری در اصالت این آئین از اشعار گرفته تا لباس ها نداشته است.
این پژوهشگر نمایش های آئینی ادامه داد: آئین باران خواهی از گذشته توسط چوپانان اجرا می شده است و زمان تقویمی خاصی نداشته است و بیشتر در زمان کم آبی و کم بارانی اجرا می شده است.
شاه حسینی اضافه کرد: نقش های اصلی این آئین کوسه، عروس کوسه و توبره کش بودند که کوسه از میان گاوچرانان و همسر یا عروس کوسه از میان گوسفندچرانان انتخاب می شوند و یک نفر هم بعنوان توبره کش آن ها را همراهی می کند.
وی اضافه کرد: علاوه بر این ها چند نفر همراه با ساز و دهل به نام گروه همراهان این سه نفر را همراهی می کنند. شاه حسینی گفت: این گروه همراه با ساز و آواز به جلوی در خانه ها می رفتند و با خواندن اشعاری از صاحب خانه هدیه از جمله حبوبات دریافت می کردند.
وی گفت: معمولا اشعاری که در آئین باران خواهی در جلوی درب خانه ها توسط کوسه و همسر کوسه خوانده می شود به شرح زیر است:
کوسه آمده در خونتون، خبر داره براتون/ داره می ره زمستون، رسیده فصل بارون/ برای گله دارون، خدا بده تو بارون/
گله من آب می خواد، خدا از تو رحمت می خواد/ بارون رحمت خدا، کاش بباری بر سر ما/ ما بکنیم شکر خدا، خدا بارون بده بارون بده.
شاه حسینی ادامه داد: پس از این کوسه از صاحب خانه سهم خواهی می کند و این طور می خواند: ای کدبانو« خانم، آقا » سهم کوسه رو بیار
وی اضافه کرد: در این جا صاحب خانه به نشانه برکت و روشنایی آب ر روی کوسه می پاشد و سهم کوسه که معمولا حبوبات یا خوراکی است می آورد
شاه حسینی گفت: در اینجا کوسه نیز اشعاری برای تشکر از این هدیه می خواند: دعا کنم براتون، به جای هدیه هاتون/ خدا بده تو بارون ، بزن به کوهسارون/برای گله دارون، تو رحمت فراوون.
وی تاکید کرد: معمولا پس از پاشیدن آب از ناودان ها بر سر کوسه و دادن هدیه نوبت پختن آش باران و تقسیم آن در میان اهال روستا یا محله می شود.
کوسه ناقالدی و کوسه گلدی نویدی بر پایان سرما
این پژوهشگر در خصوص دیگر آیینی که استان مرکزی برگزار می شود و شباهتی با این آیین دارد گفت: آیین کوسه گردی یا کوسه ناقالدی از دیگر نمایش های آیینی است که شباهت بسیار به این آیین دارد ولی با این فرق که این رسم معمولا در مناطق مختلف استان با نام های مختلف و به تفاوت از چله کوچک دهم بهمن تا بیست روز مانده به نوروز اجرا می شود.
شاه حسینی گفت: این نمایش در تفرش به نام کوسه گلدی یا کوسه گردی، در اراک و خمین به نام کوسه ناقالدی، در آشتیان به نام کوسه و گلین و در روستاهای شاهسون ساوه به نام کوسه کوسه برگزار می شود.
وی گفت: آیین کوسه ناقالدی به منظور دورکردن نحوست سرما برپا می شود و عایدات جمع آوری شده از این مراسم نیز در بیشتر مناطق استان مرکزی بین خانواده فقیر و نیازمند تقسیم می شد.
شاه حسینی در خصوص تفاوت این آیین در مناطق مختلف گفت: معمولا اشعاری که برای این آئین در مناطق مختلف می خوانند متفاوت است مثلا درکوسه گلدی تفرش در جایی جلوی درب خانه کوسه بی هوش می شود و این اشعار خوانده می شود: کوسه کوسه جونم کوسه، ریشت بسوزه کوسه/ زنت تازه عروسه، بهت نداده بوسه و زن کوسه در ادامه می خواند: می شکنم نمی شکنم برگ عدس، شوهرم مرده و موندم سر دست/ می شکنم نمی شکنم برگ نخود، شوهرم و موندم سر خود.
این پژوهشگر گفت: اما در مناطق اراک و خمین در مراسم کوسه ناقالدی اینطور خوانده می شود: ناقالدی گنده گنده، چهل رفته پنجاه مونده/ میشتان بره می زاد، بزتان بزغاله میزاد/ گربه تان توله می زاد، زنتان بچه می زاد/ ناقالدی به این بزرگی،کلا پالا نداره/ مشتی رفته براش بیاره، ا… نگهش بداره/ ناقالدی گنده گنده، چیزی باقی نمونده.
شاه حسینی تصریح کرد: نمایش کوسه گلدی و کوسه درآمدن ( باران خواهی) در شیوه اجرا و حضور نقشی به نام کوسه مشترک هستند و از لحاظ تاریخی در شمار نمایش های آیینی و سنتی قرار می گیرند و امید می رود که با اجرای صحیح آن ها به حفظ این آیین ها مبادرت ورزید.
وی گفت: این رسوم اگرچه بسیار ساده و آمیخته به اعتقادات عامه پسند است اما کارکردهای وسیعی را در حوزه کار گروهی و ارتباطات بین فردی، اهمیت بر معاش و کار ، تقویت همبستگی گروهی و از سوی دیگر دستگیری از فقرا و افراد ضعیف داشته است.
منبع:
