سگ بنوشه یا گل نگون سار / نوید بهار در سنه کوه
نام محلی : سگ بنوشه ، شال بنوشه ، شال خای ، گل پنجه مریم
نام فارسی : نگون‌سار ، پَنْجۀ مَرْیَم ، سیکلامن
نام علمی: ‘Cyclamen persicum’
نگون‌سار ایرانی یا سیکلامن پرسیکوم (نام علمی: ‘Cyclamen persicum’) نام یکی از گونه‌های سردهٔ نگون‌سار یا سیکلامن است. نگون‌سار ایرانی والد نگون‌سارهای پرورشی به شمار می‌آید. نگون‌سار گیاهی علفی، چند ساله، با گل هایی به رنگ سفید، بنفش مایل به ارغوانی تیره یا صورتی است.
نگون‌سار یا پَنْجۀ مَرْیَم یا سیکلامن نام یک سرده از گیاهان است. این سرده دارای ۲۳ گونه می‌باشد. این گیاه را از گیاهان بومی منطقۀ قفقاز و مدیترانه دانسته‌اند. در ایران بیشتر در نواحی کوهستانی شمال کشور مانند گرگان، گیلان، مازندران، و نواحی غرب مانند کردستان می‌روید.نگون‌سارها جابجایی را دوست ندارند و از نظر زمان گل دادن، دارای انواع بهاره و پاییزی هستند.البته در سنه کوه در زمستان و نزدیک بهار می روید و برای همین به عنوان گل نوید دهنده بهار نیز می شناسند .
در طبیعت این گیاه از ماه دسامبر تا اوایل مه گل می‌دهد. اگر به صورت گلدانی باشد در سایر ماه های سال نیز گل می‌دهد. گل ها به صورت مجزا روی دمگل‌های قهوه ای مایل به بنفش ظاهر می گردند و تا هنگام رسیدن میوه‌ها به طرف زمین خم می‌شوند.
این گیاه همچنین در جنوب ترکیه، سوریه، لبنان، اردن و فلسطین اشغالی یافت می‌شود. ارتفاع آن در حدود ۱۴ سانتیمتر است.
| گون‌سار سیکلامن پنجه مریم |
|
|---|---|
 |
|
| طبقه‌بندی علمی | |
| فرمانرو: | گیاهان |
| Division: | گیاهان گلدار |
| راسته: | خلنگ‌سانان |
| تیره: | تیره پامچال |
| سرده: | نگون‌سار یا سیکلامن |
در سبب نامگذاری این گیاه و انتساب آن به مریم گفته‌اند که چون در بیابان حضرت مریم را درد زایمان گرفت، در زیر درخت خرمایی گیاه خودرویی را چنگ زد و در پنجۀ خود گرفت و فشرد تا حضرت عیسی را به دنیا آورد. از آن‌رو، این گیاه به نام او شهرت یافته است.
در فرهنگ پزشکی اسلامی و فرهنگ و ادب فارسی گیاهانی چند از نوع سیکلامِن به پنجۀ مریم یا شجرۀ مریم معروف‌اند. آن را “چنگ مریم “هم نامیده‌اند. در متون دارو پزشکی اسلامی کهن گیاهانی مانند بَنْجَنْگُشْت [= پنج انگشت، صورت عربی آن فنجنکشت و بنجنکشت]، شجرۀ مریم، کَفّ مریم[دست مریم]، کَفّ العَذراء (دست دوشیزه، کنایه از مریم عذرا یا مریم باکره)، کف عائشه، کف الکلب، کف الاسد، کف السَبُع و… را نیز به گیاه بخور مریم اطلاق کرده‌اند. در فارسی به نگون‌سار هم معروف است.
گفتیم که نگون سار یا پنجۀ مریم یا بخور مریم گیاهی است علفی به نام سیکلامن از خانوادۀ پریمولاسه یا با نام دیگر تیرۀ پامچال است. این گیاه ساقه‌ای غده‌ای و زیرزمینی و برگ‌هایی پهن و قلبی شکل یا کنارۀ دندانه‌دار به رنگ‌های سبز روشن یا نقره‌ای، و گل‌هایی به رنگ های سفید، بنفش مایل به ارغوانی تیره یا صورتی و قرمز و سرنگون در میان برگ‌ها دارد. یکی از انواع مشهور آن سیکلامن پرسیکوم (پارسی) است.
در میان مردم برخی سرزمین‌های مسلمان‌نشین، همچون دورۀ باستان با توجه به آنکه پنجۀ دست همچون عامل دفاعی در برابر چشم‌زخم به کار می‌رفته، ارزش جادویی داشته است. یکی از روش‌های کارآمد برای دفاع در برابر چشم‌بد میان مردم، به ویژه میان مردم افریقای شمالی و برخی بخش‌های خاورمیانه، دراز کردن دست راست با پنجه‌های گشوده به سوی کسی است که احتمال می‌رود آسیبی از نگاهش برسد.
با همه مطالبی که گفته شد چون این گیاه (نگون سار ) به صورت خودرو هر ساله در جنگلهای در محدوده مازندران بخصوص در سنه کوه همراه گل بنفشه می روید در بین عموم مردم به اشتباه آنرا نوعی گل بنفشه می دانند و بدین خاطر آنرا ” سگ بنوشه ” می گویند، که در واقع اصطلاح سگ و یا شال (روباه) هم بخاطر پنجه ای بودن و هم بخاطر بیان بدل یا عوض بنفشه به آن اضافه شده است چرا که در فرهنگ نامگذاری محلی برای بیان هر چیز غیر اصلی آنرا را به حیوانی نسبت می دهند مثل باران ( وارش) و شال عروسی وارش که باران رگباری چند دانه ای موقت را که تغییری در وضع موجود بوجود نمی آورد را گویند.
از طرف دیگر این گل برعکس گل بنفشه بوی مطبوعی ندارد و گل آن کمی سمی است و اصلا استفاده ای نمی شود و صرفا ارزش آن در سنه کوه برای تغییر تحولات دم بهار و زیبایی طبیعت منطقه ارزش دارد .
غده آن مثل سیب زمینی و فاقد ارزش آنچنانی و کاربردی در سنه کوه می باشد مگر کسانی که خواهان تکثیر و پرورش آن در شهرها باشند .
در جای جای جنگل منطقه سنه کوه این روزها وفور این گل زیباست و …
غده این گل گاهی خیلی درشت می شود و معمولا اینها چند ساله هستند و هر ساله از هر غده تعداد زیادی ساقه گلدهنده می روید و …
هر چه محیط نمناکی تر باشد با پوشش خاک برگ مناسب این گل وحشی بیشتر می روید و معمولا نوید بهار می دهد و …
این موقع سال در زمستان هم سنه کوه دیدنیهای بسیاری را برای نمایاندن طبیعت بکرش به شما دارد و …
در خدمتیم …
منبع:
