تیر دار و تیر ممیج در سنه کوه / میاندورود
نام محلی : تیر ، تیر دار
نام فارسی : توت ، درخت توت
نام علمی:Morus alba
توت از تیره یا خانوادۀ توت سانان( موراسه Moraceae ) راسته گلسرخ سانان (Rosales) است که شامل ده تا شانزده گونه می‌باشد.به درخت توت ، توت دار هم گفته می شود و در سنه کوه به درخت توت تیر یا تیردار و به میوه آن “تیر ممیج tirmamij” گفته می شود . توتها بر اساس رنگ میوه نامگذاری می شوند مثل توت سفید (اسپه تیر ممیج) ، توت سیاه (سیو تیر ممیج)و توت قرمز (قرمز تیرممیج)و …می گویند.
شاه‌توت یکی از انواع این درخت است. توت سیاه با وجود اینکه کاملاً شبیه شاه توت است، بر خلاف آن میوه اش شیرین و تا حدی لزج است. توت سفید در چین مرکزی و شرقی بصورت بومی وجود دارد. این درخت قرنها پیش به اروپا برده شد، در آمریکا به‌عنوان منبع غذائی برای کرم ابریشم در اوائل دوران استقلال این کشور این درخت مورد استفاده قرار گرفت. البته نوعی از توت که به آن «توت قرمز» گفته می‌شود در آمریکا بصورت بومی وجود داشته که از ایالت ماساچوست تا ایالت کانزاس دیده می‌شود.در سنه کوه انواع مختلف توت خودرو و پرورشی بومی با میوه ای به نسبت ریز وجود دارد.
توت سیاه نیز که در آسیای غربی وجود داشته قبل از دوران رومی‌ها به اروپا برده شده است.
 |
|
| طبقه‌بندی علمی | |
| فرمانرو: | گیاهان |
| شاخه: | گیاهان گلدار |
| رده: | Magnoliopsida |
| راسته: | گل‌سرخ‌سانان |
| تیره: | موراسه |
| سرده: | Morus |
توت یک درخت قدیمی و یا تاریخی است و در اکثر کشورهای جهان که معمولاً در هر کشوری دارای قدمت بیش از دویست، سیصد سال است. دارای پوست زرد نارنجی بوده که از مشخصه‌های جالب آن در زمستان است (بیشتر در مورد درختان نهال و جوان). درختی است مقاوم و کم نیاز که در اکثر مناطق و آب و هوا رشد می‌نماید و حتی می‌تواند به ارتفاع ۲۵ متر نیز برسد.
بعضی از درختان توت فقط گلهای نر تولید نموده و بنابراین میوه نمی‌آورند. این نوع درختان به عنوان یک درخت زینتی سایه‌دار بسیار مناسب هستند.ولی در سنه کوه بیشتر از برگ آن برای خوراک دام و کرم ابریشم استفاده می شود .
تیردار در سنه کوه به منظور استفاده از برگ و چوب در کنار منازل ، لته و لتکا و کنار زمینهای زراعی کاشته و محافظت می شدو روزگاری نوغانداری(پرورش کرم ابریشم) در سنه کوه رونق زیاد داشت از برگ تیردار ترجیحا از نوع پهن برگ بدون میوه دهنده اش بسیار داشتند و در حفظ و نگهداری این درختان هم کوشا بودند .
از پوست شاخه های جوان تیردار در سنه کوه با نام ” تیر کول tirkol” برای بستن چوب آلات در ساخت بناهای چوبی بخصوص سقف چوبی شیروانی استفاده بسیار می شد .
شاخه های درخت تیر بسیار انعطاف پذیر بوده و به راحتی خم شده و پیچ می خورد و برای همین برای افزایش تعداد شاخه های برگ دهنده دو یا چند شاخه را بهم متصل و پل می کنند که به همان حالت شکل می گیرد .
چوب درخت توت بسیار مقاوم بوده و از ماندگاری و نقش بسیار زیبایی برخوردار است . برای همین در پایه ها و ساختمان قدیم نقش ستون را به خوبی بازی می کرد و از استحکام آن استفاده بهینه می کردند .
وجود درختان زیاد تیردار در تمام گوشه و کنار و باغچه منازل سنه کوه و تنوع تولید تیر ممیج با رنگ و طعم و مزه از ترش تا شیرین از زودرس تا میان رس و دیررس از اردیبهشت تا اوایل تیرماه هر سال غذای بسیار مناسبی برای پرندگان مختلف است که گروه گروه به پرواز در آمده و ازین درخت به درخت دیگر پرواز می کنند و با صدای متنوع و آوازشان دلربایی خاص و ویژه ای می کنند و دوران کودکی ما پر است از خاطرات کندن و خوردن انواع تیر ممیج و شکار پرندگان در حال پرواز و مشغول خوردن تیرممیج و …
با تیر دار و شکار پرندگان روی آن با رزین (تیرکمان کشدار)خاطرات بسیاری داریم که تکرار نشدنی است و دورانی از بخشی از کودکی ما را تشکیل می دهد که البته در روستاهای شمال ایران مشابه بسیاری را می توان سراغ گرفت .
بدنه تمبک معمولاً از چوب درخت توت است که صدایی متمایز ایجاد می‌کند. گاهی بدنه ساز را با شیارهای زیبایی حکاکی و تزیین می کنند.
خواص توت
توت سفید سرشار از املاح معدنی، تانن، مواد چربی و ویتامین‌های D و C می‌باشد. جوشانده‌ً پوست خشک شاخه‌های جوان و تازه درخت توت برای لینت مزاج مفید است.
شیرینی توت از جنس قند یعنی گلوکز و فراکتوز و نظایر آن نیست بلکه شیرینی توت از سوربیتول آن می‌باشد.
توت میوه‌ای پرخاصیت و البته پرکالری است. یکصد گرم توت که تقریبا معادل یک فنجان است حاوی ۶۱ کالری انرژی است. هر فنجان توت حاوی ۰٫۹ گرم پروتئین است. البته باید توجه داشت که پروتئین توت، پروتئین گیاهی است. این حجم توت ۱٫۱ گرم چربی دارد و حاوی ۱۶ میلی‌گرم کلسیم است. میزان کلسیم توت قابل توجه است.
توت حاوی مقدار قابل توجهی ویتامین c و آهن است، از این رو مصرف آن برای کسانی که کم‌خونی دارند توصیه می‌شود.
توت به علت داشتن انواع ویتامین‌های گروه B در کاهش و رفع ترس، عصبانیت، خمودی، اضطراب و هیجان موثر است.
ویتامین A موجود در توت باعث رشد ناخن‌ها و تقویت چشم می‌شود.
توت سیاه و …
منبع:
