چای و چای خوری در سنه کوه / میاندورود
نام محلی: چای ، چایی
نام فارسی : چای
نام علمی: Camellia sinesis و Camellia teifera
چای نام یک گیاه و نوشیدنی ساخته شده از این گیاه است. چای واژه‌ای است چینی که در چین و شمال هندوستان به کار می‌رود و تقریباً با همان تلفظ وارد زبان فارسی شده‌است.چای هند از بهترین و معروف ترین چای حال حاضر دنیاست و با نام کلکته و سیلان جزو بهترین هاست .
درخت چای گیاهی است همیشه سبز که در طبیعت و به حال وحشی ارتفاع آن به ۶ تا ۷ و گاهی به ۱۵ متر می‌رسد. برگ درخت چای که از نظر اقتصادی و بهره برداری قسمت اصلی این گیاه را تشکیل می‌دهد همیشه سبز است و دارای شکل کشیده نوک تیز بوده و کناره آن دارای دندانه‌های ریز است و برگها بطور متناوب اطراف شاخه قرار گرفته‌اند.
چای گیاهی است از شاخه نهاندانگان یک پایه و از رده دو لپه ای ها و از راسته پاریتال (parital) – خانواده تیاسه (Teacae) و از جنس کاملیا (Camellia) با نام علمی کاملیا سیننسیس (Camellia sinensis) بوده که خزان ناپذیر و همیشه سبز می باشد .
ازدیاد چای به دو روش جنسی (Sexual) و غیر جنسی (Asexual) انجام می گیرد .
تکثیر جنسی از طریق بذر و تکثیر غیر جنسی به چند روش : پیوند ، پاجوش ، خوابانیدن ، قلمه ( و اخیراً نیز به روش کشت بافت (Plant tissue culture) فعالیت هایی صورت پذیرفته ) انجام می گیرد.
منبع ژنتیکی چای که در ایران موجود می باشد از ارقامی است که بصورت بذر و قلمه توسط مرحوم کاشف السلطنه به ایران آورده شده اند این ارقام عبارتند از :
Dhonjan , Rajghur , Betjeen , Assam jats
در حال حاضر بوته های چای در ایران از نژادهای مختلف هستند که از نظر کیفیت و کمیت محصول با یکدیگر اختلاف دارند و اصولاً چینی و زیرگونه آسامی و هیبرید های حاصل تلاقی طبیعی آن می باشند .
با توجه به اینکه ژرم پلاسم اولیه چای ایران از شمال هند (منطقه آسام) آورده شده اند و بعدها نیز نوع چینی آن در ایران کشت شده است از تلاقی طبیعی بین آنها چای هیبرید حاصل گردیده که به لحاظ سازگاری با شرایط اقلیمی شمال ایران نهالهای نوع چینی گسترش بیشتری داشته است و در واقع ارقام موجود چای در ایران نوع هیبرید های چینی – آسامی می باشند که سازگاری بیشتری با شرایط آب و هوایی شمال کشور داشته اند .
آنچه از چای برداشت می شود برگ و قسمتی از جوانه است .زمان برداشت و طول مدت بهره برداری از چای، بستگی به عوامل مختلفی از قبیل سن بوته های چای، آب و هوا، محل کاشت و نوع بوته چای ، دارد.
برداشت محصول از بوته های چای از سال دوم و گاهی سال سوم آغاز می گردد. در سال اول و دوم حتی گاهی سال سوم مقدار محصول زیاد نیست، این عمل موجب تقویت بوته های چای شده و از تضعیف آن جلوگیری می نماید. از سال سوم به بعد مقدار محصول بتدریج افزایش می یابد.
جوانه های گیاه چای محتوی غلظت بالایی از مواد ضروری سازنده طعم چای می باشند و بیشتر غلظت آنها در جوانه ای است که در حال باز شدن است و در برگها کمتر و در ساقه به کمترین حد می رسد. ثابت شده است که دو برگ و یک جوانه بهترین حالت چای است، بنابراین هدف از برداشت، کندن همه جوانه هایی است که دو برگ و یک جوانه یا سه برگ و یک جوانه بوجود آورده اند.
از آنجاییکه در سنه کوه این گیاه کشت نمی شود بلکه فقط مورد مصرف واقع می شود فلذا از توضیح بیشتر گیاه شناسی آن صرف نظر می کنیمولی شما کاربران عزیز جهت تکمیل اطلاعات به اینجا و اینجا می توانید مراجعه کنید.
چای یکی از رایج‌ترین نوشیدنی‌های گرم دنیا با مصرف بیش از دوسوم مردم جهان.
ایران با داشتن حدود ۱ درصد جمعیت جهان حدود ۳ درصد چای تولیدی را مصرف می‌کند (مصرف سرانه ۶/۱ کیلوگرم)
چای نوشابه‌ای نیروبخش، برطرف کننده سریع تشنگی، ارزان، فراگیر، بی‌خطر و بدون کالری (بدون شیر و شکر). چای دارای کربوهیدرات‌ها، اسیدهای آمینه، پروتئین‌ها، چربی‌ها، ویتامین‌ها و مواد معدنی است.
خواص دارویی چای (آرام بخش به دلیل وجود کافئین، خاصیت آنتی اکسیدانتی به دلیل وجود پلی فنل‌ها)، آن را یک نیروبخش بالقوه برای قلب، ضد سرطان، از بین برنده چربی، مصونیت‌زا، تسکین دهنده ورم مفاصل، ویروس‌کش و کاهنده کلسترول معرفی می‌کند. (هارا، ۲۰۰۱ و قوش‌هاجرا ۲۰۰۶).
چای خوری در سنه کوه
در قدیم همه مردمان از قهوه استفاده می کردند و از دوران قاجار و اواخر زمان ناصرالدین شاه گرایش و مصرف چای در ایران به همراه قلیان کشیدن تنباکویی جایگزین قهوه خوری شد و قهوه خانه ها به چایخانه تغییر ماهیت دادند و دور هم نشینی دوست و همسایه قرین دم کشیدن چای روی آتش زغال و کشیدن قلیون شد .
یادم هست که کبلایی روح الله خدابیامرز تا به در حیاط خانه ما می رسید با صدای بلند می گفت یا الله یا الله صغیر دره سره ؟(منظور پدرمان خانه هست ؟) و بعد که هست می گفت آب قلیون عوض کنید و در ادامه چای سرگل را خوردین پخو مخو رو برام گذاشتین ؟ و پدر و مادرمان با خنده جواب می دادند کبلاقا بفرما چای تازه دم می دیم و …
اینها عبارات خاطره انگیز کودکی ماست که در ذهن ما هک شده و هرگز پاک نخواهند شد . مردمان خوب قدیم مدت زمان چای خوری در نزد هم را به دم کشیدن چای و گفتگوی کوتاه می گذراندند و هنوز نیز کما بیش همین گونه است .
اما هنوز هم اولین نوشیدنی در رسیدن مهمان به خانه هر سنه کوه چای به همراه نون و حاضری است (مختصری غذا) . موقع کار کشاورزی وقت استراحت و غذا با دم کردن چای هماهنگی بیشتری داشته و دارد و …
هنوز هم گرم صحبت شدن و دلی بهم دادن برای آرامش اعصاب و رفع خستگی نوش چای در صدر همه برنامه هاست و …
صفای صرف چای با سماور آتشی قدیم و روی آتیش و با کتری خاطره انگیز ترین و با کیفیت ترین شیوه دم کشی و صرف چای است .
بسیاری از دم نوشها مثل دمنوش گل بنفشه و گل گاو زبان به محلی “ته تی بنوشه“هم از عبارت چای سیاه در برخی خانواده های سنه کوه گفته می شود .
چای به همراه دارچین و زنجبیل هم نوش داروی چای بسیار خوشمزه ای بود که قدیما بیشتر دم داده و مصرف می شد و …
در سنه کوه اصولا امروزه چای را با قند می نوشند و در قدیم که قند کمیاب بود چای با کشمش ، دشو شقزو (نوعی حلوا سنتی با دوشاب خرمندی) و …می نوشیدند . به چای شیرین شده با شکر در سنه کوه “شیرین دار “می گویند و معمولا با نون پنیر و چای شیرین برخی ها میل می کنند .
مزرعه درخت چای در لاهیجان و …
برگ سبز چای برداشت شده که از نوک جوانه با حداکثر سه برگ می باشد و تحویل به کارخانه فرآوری چای خشک و …
یک سماور و قوری چای زغالی (آتشی) در سنه کوه قدیم خانه پدری و …
یک سماور نفتی جدید با قوری چای در سنه کوه خانه پدری و …
صفای سکو سر چای نوشیدن در سنه کوه به دنیا می ارزد و …
کتری و چای کتری صحرایی در زمین سر سنه کوه و …
منبع:
