روستای دزآور / پاوه / کرمانشاه

سایتها و وبلاگهای روستای دزآور

شهرستان پاوه – استان کرمانشاه

http://zavar.net/

http://malmin.blogfa.com/

http://dezawar.blogfa.com/

http://haneberchem.mihanblog.com/

زآورکجاست ؟ 

زآوریکی از قدیمی ترین وزیباترین وسرسبزترین روستاهای اورامان لهون است که از شمال با کوههای( اورامان تخت) و از جنوب با روستای (تویله )عراق و (شهرنوسود)و از غرب با (کیمنه وهانی گرمله )واز شرق باشهر( نودشه)هم مرز است .اقلیم منطقه ی دزآور معتدل و گرمترین فصل سال آن بیشترازده درجه و سردترین ماه سال،تا بیست درجه زیر صفر می رسد.در بعضی از جاهای این منطقه دیده شده است که ارتفاع برف آن در زمستان به چهار الی پنج متر می رسد و حدود هشت ماه در سال قسمتی ازکوههای آن پوشیده از برف هستند.دزآور دارای کوههای سر به فلک کشیده وتفرجگاههای بسیار زیباومشهوری است که محل گشت و گذار بسیاری از مردم استانهای هم جوار خوداست.دریاچه ی کوچک(دالانی) با چشمه های جوشان آن در زیر کوه(مای پیر) و کوههای (بزازه را) و(کویله) و (تخت) و (که له به رو دالا) و باغهای زیبای (دولاناو- مه ره- هامنه هو-بن و وه زه نی و…)همگی بحث ازدیاری سرسبزو خرم می کنندکه هر بیننده ای را به شکرانه ی نعمت خدادادی به سجده می اندازد. .

زمان پیدایش  زآور

بعد از دوره ی غار نشینی،زمانی که مردم از کوهها به دشتها پناه برده و کار کشاورزی و دامپروری آغاز شد ،منطقه اجتماعات مردمی پراکنده ای در اطراف( شهرزوور)داشت تا زمان ساخت شهر با عظمت (آتلیلا) یا(ئاته ویلا) در کنار ه های شهرزوور.مردم در فصول سرد سال و هنگام کار کشاورزی ،در شهر می ماندند ودر فصل گرم سال به علت گرمای طاقت فرسا به ییلاقها (اورامان چیا) پناه می بردند و کار دامپروری را ادامه می دادند.کم کم این ییلاقها آباد شد وخود به روستا یا شهرکهایی تبدیل گشت.بیشتر روستاهای امروزی اطراف شهرزوور و اورامان مانند(بیاری-ته ویلی-زاوه ر-که یمنه
–هانه گه رمله-بی درواز-شوشمی-نوسود و…)بازمانده ی ییلاق های آن شهر باستانی هستند.مکان این شهر باستانی امروزه در اطراف شهرزوور در روستاهای  (نه وی-بانی شار –احمد آباد-شانه ده ری)تا حدودی به یادگار مانده است .در مکان فعلی زاوه ر و ته ویلی عراق ییلاقی بزرگ و پر جمعیت به نام(ته رتیبا)به وجود آمد که بعد ها روستاهای فعلی زاوه ر و ته ویلی از آن جدا شدند .این اولین اجتماع جمعیتی است که این منطقه داشته است.از این تاریخ به بعد تا ورود اسلام به منطقه بارها این روستا ها دست خوش تغییر و
تحول شده اند.این که آیا در آن برهه ی زمانی اسم آن ترتیبا بوده و بعدها چگونه به زاوه ر یا دزآور تبدیل شده است هیچ نمی دانیم.اما آنچه که برای ما مهم است این است که روستای زاوه ریکی از قدیمی ترین  ییلاقهای شهر (ئا ته ویلا)بوده است .به گفته ی مردم روستا این مکان محل بزرگان قوم آن شهر بوده و مکان فعلی(سه ر که ردیه )در روستا به مفهوم محل بزرگان آن است .کتاب (سه ر بوردیکی هه ورامان  و سه ردانیکی ته ویلی)می گوید :تا سالها پیش آثار باستانی آن ییلاقها در میان باغ ها و خانه های روستای ته ویلی پیدا شده است که همگی شاهد صحت گفتار ماست.بعد از از بین رفتن شهر بزرگ آتلیلا که دیا کونوف علت آن را جنگ و در گیری با آشوری ها می داند.بیشتر مردم آن به ییلاق ها پناه بردند تا جایی که رونق زیادی گرفتند و بعضی از آنها به شهرک هایی تبدیل شدند مانند (بارا-بیری-داغاردا-هاشمار-هارهار-ترتیبا-ئاته ویلا و…)که استاد زکی بگ عده ای از آنها را نام برده است .این ییلاقها قبل از اسلام به وسیله ی نوعی حکومت داخلی به نام (مه ری)اداره می شد و همگی تابع دین زردشت بوده و از کتاب مقدس اوستا تبعیت می کردند.ییلاق مه ری امروزه در زاوه ر یادگار آن حکومت است.

 شناخت مفهوم واژه " زاوه ر"

  دز +آو ر   :  در قاموس ها برای کلمه ی (دز) دو معنی آورده اند،یکی به مفهوم شکاف ورخنه و دومی به مفهوم قلعه است.با وجود قلعه مانند هایی طبیعی بر روی کوههای اطرافروستا و قلعه های دست ساز مشهور روستا مثل (قه لاوری یا قه لا گاورا)و (قه لا وه رو بیرا)می توان گفت اسم روستا به همین مناسبت دزاوه ر شده است که به مفهوم محل قلعه هاست .۱- اگربه مفهوم شکاف و رخنه میان کوه باشد می توان گفت اسم دزاوه ر به علت موقعیتجغرافیایی  آن بی مسما نیست.در اورامان امروزه ما نامهایی چون (دزلی و دزه وند) وهمینطور طایفه ای به نام (دزه یی ها) را داریم که همگی به نوعی موقعیت جغرافیایی منطقآنها شبیه به (دزاو ر) بوده است. ه۲- آنچه امروز مردم روستا بدان تلفظ می کنند کلمه (دزآو ر) با فتح واو است.تا حدی می توان گفت تحولی درنام آن صورت گرفته است.در فرهنگ اوستایی(زاو یا زاوار)که امروزه(زاهاو)یا در زبان اورامی امروزی(زهوره) شده است به مفهوم منطقه ایست که منابع آب فراوان زیر زمینی به صورت چشمه های جوشان بیرون آمده باشند.(زاور) با این مفهوم نیزمی تواند درست باشد.اما آنچه امروزه مردم روستا درباره ی مفهوم واژه می گویند نمی تواند واقعیت داشته باشد،مثلا اینکه (دزآو ر)به مفهوم برگرداننده ی دزد بوده که روایتی خرافی نقل می کنند.یا اصل واژه راعوض نموده و می گویند (دزآو ر)به مفهوم قلعه است همگی بدون سند و مدرک است.به عقیده ی من همانطوری فرهنگ لغات می گویند این واژه در اصل ریشه ای دیرینه داردو می  توان گفت که هم کلمه ی (دزآو ر)وهم(زآور)ریشه ایی اوستایی دارند و مفهوم آنها مجموعابه منطقه ای سر سبز و خرم گفته می شود که در میان چند کوه واقع شده باشد  ..

 

زاوه ر بعد از اسلام

 

استاد (روژ به یانی)در کتاب(کوردستان به ر له فتوحاتی  ئیسلام) با دلایل قانع کننده ثابت نموده ایت که مردم دیار اورامان به اختیار خود به ندای مسلمانان لبیک گفته و مسلمان شده اند و جنگ و خونریزی آن دوره مربوط به سپاهیان یزد گرد سوم بوده است.
مردم این دیار هیچ خصومتی با دین رهایی بخش اسلام نداشته اند.این منطقه بدستور خالد بن ولید به همراه انس بن مالک قعقاع ابن عمرو تمیمی و عبدالله ابن عمر و ضرار فتح شده است و از آن پس رسما مردم اورامان مسلمان شده هر چند هنوز آثاری از دین زرتشت در گوشه و کنار آن مانده بود.زاوه ر مانند سایر اورامان بعد از اسلام به علت رونق گرفتن مکانهایی دیگر و گسترش شهر نشینی از رونق افتاد و در سکوت تاریخی مطلقی فرو رفت و در هیچ جا نامی از آن با قی نماند.با شروع حکومت سلاطین اورامان از طرفی و حاکمان اقوام دیگر چون اردلانها و بابانها یاری دیگر تاریخ اورامان تا حدودی روشن گشت.هر چند در تاریخ اخباری مبنی بر تسلط اقوامی دیگر براین دیار به ما رسیده است که موجودیت این روستا ها را بعد از اسلام تا قرن های بعدی مشخص میکند مانند:
۱.در جریان دعوت عباسی ها و انقلاب ابو مسلم خراسانی، قحطبه ی ابو العون با پدرش به شهرزوور و روستا های اورامان حمله برد.در سال ۱۳۱ هجری بهمراه سردار خلیفه مروان(عثمان بن سفیان) این منطقه را به ضمیمه قلمرو خود در آورد.
۲.در سال ۳۳۴ هجری مردم اورامان برعلیه حکومت وقت شورش کردند.معزالدوله صاحب سبکتگین را به سرکوب آنها فرستاد و تمام منطقه را گرفت و بزرگان آنها را آواره کرد.
۳. حمله ی مغولان درسال ۶۵۵ هجری به این دیار در قرن ۴ هجری با شروع حکمرانی سلاطین اورامان توسط بهمن،رسما حکومت دیار اورامان به صورت خاص اداره می شد.قرنها بعد نیز همزمان با سلاطین اورامان،حکمرانان اردلان نیز وارد صحنه شده و با حکومت قباد اردلان در سال ۶۰۶ هجری این حاکمان نیز به نوعی در حکومت براورامان شریک شدند.
در اینجا آنچه که به دزاوه ر مربوط باشد را به سمع و نظر خوانندگان عزیز میرسانم.
حمله ی جمشید سلطان در بلخه و هم پیمانی او با مردم روستاهای لهون چون زاوه ر بر علیه برادرش( عیسی سلطان)که از زاوه ر در مسیر گردنه ی (سه لوه کاوه )بر آن یورش بردند و عیسی سلطان را شکست داد. این واقعه در سال ۱۱۲۸ هجری اتفاق افتاد.
بعد از از بین رفتن رضا سلطان در سال ۱۱۹۷ هجری قریه ی زاوه ر به محمد یوسف سلطان واگذار شد.سلطان ویردی بیگ با او همدست شد.هر دوکه بیم عظیمی از محمد طاهر سلطان داشتند به نزد ابراهیم پاشای بابان رفتند و با او همدست شدند.آنها حکومت اورامان را به شراکت بردند.کاغذی از ابراهیم پاشا جهت حکومت بر اورامان لهون پیش خان احمد خان والی آوردند.در سال ۱۹۹۹ خلعت رقم حکومت اورامان به یوسف سلطان داده شد.قریه ی زاوه ر به حسن بیگ پسر پیری بیگ واگذار شد.محمد طاهر که ساکن (گلعنبر) بود فتح علی بیگ پسرش را به همراه لشکر کرمانج بر سر حسن بیگ در قریه ی زاوه ر فرستاد.او روستا را به تمامی غارت کرد و سوزانید و مردم روستا را آواره کرد.بعدها مردم به موطن خود برگشتند.محمد طاهر نیز هانه گه رمله را گرفت و مرکز حکومت خود کرد.حوالی سال ۱۲۲۰ در زمان حکومت علی مردان سلطان حاکم لهون،آقا محمد خان قاجار فوت کرد. منوچهر بیگ از شهر زوور به طویله آمد .از این طرف جمعیت اسکندر سلطان به زاور رسیدند. طرفین به دعوا در آمدند.جنگ اندک اندک تا گردنه ی (سه لوه کاوه) کشیده شد.عاقبت طرف اسکندر سلطان شکست خورد.در این حال محمد سعید سلطان هم سعی بی غایت نمود اما موفق نشد.عبد الغفار بیگ و پسرانش در این جنگ گرفتار شدند .عده ی زیادی کشته و منوچهر بیگ به ییلاق پیر روستم که خالی از سکنه بود پناه برد.
در سال ۱۲۳۶ محمد سلطان به شهررفت.توسط میرزا عبد الکریم خلعت رقم اورامان را گرفت.قریه ی زاوه ر را که تحت حکم حاکمان لهون بود به ضمیمه ی اورامان تخت در آورد.روزی محمد سلطان با جمعی تفنگچی به زاوه ر می آید.شب در محل مجلس خود می گوید آیا کسی از نوکران من باشد امشب خسرو بیگ طویله ای را به قتل برساند.فرهاد نامی طویله ای لبیک گفته تا صبح در کمینش نشست.چون صبح نمایان شد خسرو به عزم نماز به مسجد می رود.فرهاد او را کشته و به زاوه ر بر می گردد و سلطان محمد او را خلعت داده و نوازش می کند.
در زمان حکومت قادر سلطان پسر محمد علی بیگ،یک سال از حکومت حیدر سلطان می گذشت در نوسود معزول شد.میان هر دو اندکی نا خوشی پیدا گشت.آنهم به علت همسر حیدر سلطان خواهر قادر سلطان بود.حیدر با لشکری بی سامان از نوسود به زاوه ر آمد .قادر سلطان نیز بدانجا رسید.در گردنه ی (نالکمین) دو سپاه به جان هم افتادند.دو لشکر چون به هم در آمیختند       چون آب روان خون یک ریختند در این جنگ قادر سلطان شکست خورد که درسال ۱۲۴۰ هجری بود.
در زمان حکومت قادر سلطان به علت کدورتهای قبلی با محمد سلطان جنگی دیگر در اطراف روستای طویله در گردنه (مله شوپه)در گرفت.لشکر کرمانج نیز به کمک قادر سلطان آمد اما محمد سلطان هر دو را شکست سختی داد تا میانه زاوه ر نیز آنها را تعقیب کرد.قادر سلطان را در میان روستای زاوه ر گرفت و او را لخت کرد و کلاهش را بر سر خود نهاد و کشت.حدود سال ۱۲۸۹ هجری در زمان حکومت محمد سلطان حاکم اورامان لهون به نزد علی اکبر خان شرف الملک رفت .در آنجا به موسی خان برادرش ،قرار داد روستای زاوه ر را داد و زاوه ر را محل حکومت خود قرار داد(گویند موسی خان مردی علم دوست و ادیبی توانا بوده است) در سال ۱۲۹۹ هجری سپاه عثمانی و انگلیسی  با هم هم پیمان شدند.به بهانه ی جنگ استقلال طلبانه بر شیخ محمود اورامان یورش بردند.روستای زاوه ر که محل اختفای چند تن از یاران شیخ محمود بود و (خود او در ییلاق های هه زارانی در معیت خان دزلی بسر می برد) مورد حمله ی آنها قرار گرفت .  روستا به تمامی سوزانیده شد.مردم را آواره ی دیارغربت کردند.زمستان همان سال بود که مردم زاوه ر به موطن خود باز گشته و دوباره روستا را آباد کردند.تا قبل از جنگ ایران و عراق هنوز آثار آن سوختگی در بعضی از منازل زاوه ر مانده بود.در سال های بعد تعدادی از بیگ زاده ها به صورت حکومت ملوک الطوایفی بر زاوه ر حکومت کرده اند.مانند قادر بیگ پسر جعفر سلطان که سه زن داشته است.
۱.طوبی خانم دختر یکی از مشایخ عبا بیلی      2. فه رخی خاتون      3.شاناز خاتون
از این سه زن سه دختر به نامهای (مدینه- نافعه- زکیه) دارد که هنوز زنده اند و در نوسود زندگی می کنند.
قادر بیگ حاکم طویله بود .به علت اختلافی که با مشایخ طویله و بیاری داشت و منجر به کشته شدن سان احمد گردید ،مجبور به ترک عراق شد و در زاوه ر سکنی گزید.باغداری را آغاز نمود .باغهای (دوله تا)امروزه در زاوه ر که املاک آنها بود به تملک یار احمد قربانی که زیر دست آنها بود در آمده است.
کریم بیگ و پسرش توفیق بیگ نیز چند سالی بر زاوه ر حکومت کرده است.چهار پسر داشت
۱.محمد بیگ که همسرش (خاتون طلیعه) بود۲-.طاهر بیگ که خانواده ی او الان در نوسود زندگی می کنند۳-. علی بیگ که بعد از مرگ برادرش محمد بیگ زن او را به عقد خود در آورد.۴-. فریدون بیگ که به دست برادرش طاهر بیگ در زاوه ر در مکانی به اسم (لارزه ره) کشته شد. در اواخر حکومت بیگ زاده ها بر زاوه ر ،محمد بیگ پسر کیومرث بیگ چند سالی بر زاوه ر حکومت کرد.بعد از فوت او برای چند ماهی حکومت زآور را به خاتون طلیعه همسر علی بیگ واگذار شد.با آمدن سربازان دولت شاهنشاهی به زاوه ر سلسله ی سلاطین اورامان بر چیده شد.قبر بیشتر این سلاطین در مکانی در پایین روستای زاوه ر به نام (قه برو به گا) واقع شده است.در زمان حکومت رضا شاه به بعد روستای زاوه ر رونق خاصی گرفت.تا جایی که در سال ۱۳۵۷ آمار خانوار ساکن در آن به حدود ۴۲۰ منزل رسید.با شروع جنگ ایران و عراق در سال ۱۳۵۹ اولین شعله های آتش این جنگ خانمان سوز در زاوه ر شروع شد.در اولین پیشروی های عراق ،زاوه ر به تصرف آنها درآمد.مردم به استانهای هم جوار پناه بردند.نتیجه ی ۸ سال جنگ،ویرانی مطلق برای روستا زاوه ر را به دنبال داشت.بالاخره در سال ۱۳۶۰ در ۱۵ تیرماه، لشکر ایران بعد از تسخیر گردنه ی (شمشی) روستا از دست بیگانگان آزاد شد و بعد از گذشت حدود ۲۰ سال از آن تاریخ در سال ۱۳۷۵ بالاخره اجازه ی بازگشت مردم به روستا صادر شد.مردم شروع به آباد کردن  روستا نمودند و درنهایت فقر باغهای ویران شده ی خود را آباد نموده و امروزه حدود ۱۰۰ تا ۱۵۰ منزل در روستا ساکن هستند.

 

 

 

 

باغداری منحصربه فرد دزآور

 

درنحوه باغداری دزآو ر ،عواملی چون سوابق تاریخی،نوع ذائقه،نوع محصول بازار پسند،زمان نگه داری،وضعیت راههای ارتباطی جاده ای،جهت عرضه ی محصول به بازار فروش،اهمیت نوع محصول به هنگام قحطی در ایجاد نوع باغات در دزآور دخیل بوده اند(گردو- توت-انگوردیم-زردآلو-شفتالو-انار-انجیر-نوع منحصربه فرد گلابی سیفرمی-سیب-آلوچه- به)این روش ترتیب اولویت زاییده ضرورت نیازواهمییت موادغذایی محصولات در مواقع ضروری به عنوان منبع تغذیه ی آنان بوده است.دزاو ر دارای ۳۵۰هکتار باغات آبی و دیمی است .روش احداث باغات آن با توجه به موقعیت روستا اکثر اراضی دارای شیبی ۱۲تا۲۵درصدی می باشد .بسیار کم زمین هموار و مسطح در روستا وجود دارد .چشمه هاو منابع آب سطحی و زیر زمینی متوسط بوده و امکان توسعه باغات رابا محدودیت مواجه کرده است .اولین اقدام مردم تراس بندی است . در پشت دیوارها، تراس(ته لان ها )خاک ریخته تا زمانی که به اندازه ی کافی مسطح شود.درمواقع کشت اقدام به غرس نهال می کردند اما چون بیشتر خاک آن تحت الارضی وفاقد موادغذایی بوده خاک را معمولا باکود حیوانی تقویت نموده اند .چالهایی برای غرس نهال کنده و از همان جا به نهال ها آب می دادند .مردم از محصولات اصلی و فرعی در تهیه ی غذا و تهیه ی رنگ های مختلف استفاده می نمودند .

مطالب مرتبط

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *