تاریخ تحلیلی روستای ننه کران / نمین / اردبیل
تاریخ تحلیلی ننه کران
واژه ننه کران اصیل نیست به این دلیل که در زمان احصائیه و اوایل قرن جاری افرادی که سواد اندک داشته و به زبانها و گویش های محلی وارد نبوده اند برای ثبت احوال و صدور شناسنامه یا ثبت پلاکها و اسناد این کلمه را اختراع کرده اند کما اینکه در سایر بلاد هم به وفور این اتفاق افتاده است .
اصل تلفظ محلی کلمه غیر از این بوده به طوری که اگر با اصطلاح من دراوردی ننه کران بخواهیم ریشه یابی کنیم به جایی نمی رسیم. اما مردم روستا و اهالی منطقه به شکل نونه کران تلفظ می کنند . در کتاب های متاخر ریشه آنرا (در تاریخ آستارا و خوانین نمین)تالشی می دانند یا حداقل باد در نظر گرفتن پسوند کران به هیچ وجه کلمه نمی تواند ترکی باشد.
مشابه پسوند یادشده در جمکران ،لنکران ،جله کران ،علی کران و… بکار رفته است . کران برای کرانه دریا یا رودخانه یا منطقه کشاورزی اطلاق می شده است و بیشتر مناطق در قرون معاصر نام گذاری شده است .
اینکه در برخی منابع سعی می شود تاریخ این روستا را به دوهزار سال و بیشتر برسانند برای بنده مورد قبول نیست به این دلیل که با اینکه قبول داریم حتی ازدورانهای بسیار قدیم نقطه جغرافیایی دارای سکنه بوده اما اطلاق شاکله ویا نام نقطه جغرافیایی به این بحث درست نیست ،به دلایل زیر :
دلیل اول را در بالا آوردیم و پسوند کران از دوران بعد از افشاریه و زندیه به مناطق ،انهم به گویش فارسی اطلاق گردیده است.
دلیل دوم نبود آثار و بناهاست،شاید در تپه ننه کران اثر دوهزار ساله یافت شده ولی آیا عین همین ساکنان و افراد در آن ساکن بوده یا نامش همین بوده ؟مطمئنا نه
در شهرهای باستانی آثاری حداقل از دوره های سلجوقی و ایلخانی و صفوی یافت می شود ،مثال نزدیک آن اردبیل است مسجد جمعه دارد و بقعه شیخ صفی ،خانه های تاریخی و آثاری مستند از سفرنامه ها و تواریخ .
حتی نام اردبیل در شاهنامه و بوستان سعدی آمده و مثبوت است.
از آثار مشابه سنگ برافراشته یا دلمن ها و یا قبور قبل از اسلام هم که نیاز به کاوش دارد یا قلعه های مشابه اباذر و بوینی یوغون نیز تاکنون دلایل مستندی دردست نیست . مسلما اگر در دوره هایی منطقه دارای سکنه بوده اسم آنها غیر از این کلمه بوده است.
اما اصلی ترین دلیل ما به استناد آنچه از افرا مسن و نقل قولها در دست داریم کلمه دورد اولر می باشد.
بنا به اظهار برخی افراد مسن در حدود دویست سال یا کمتر قبل از این نام محل دورد اولر بوده است. روستای ننه کران که در محل تلاقی سه رودخانه دائمی و بر کرانه غربی جنگل های شهرستان نمین ساخته شده است ،ابتدا چهار خانه داشته است. این خدای نکرده تحقیر نیست بلکه نیاز ما به تحلیل درست برای دست یابی به سیر دقیق تحولات آن را می رساند.
در اوائل تشکیل سلسله قاجار به دلیل دست اندازی و تجاوزات دولت روس به منطقه قفقاز و تصرف مناطق شمال غرب ایران ،عهد نامه های گلستان و ترکمتنچای باعث تغییر مرز ایران گردید .
در شرایطی که دربند و باکو و تفلیس و ایروان جزو خاک ایران (ممالک محروسه پارس )بوده مبادلات تجاری بین مناطق در مرزهای شمالی صورت و آستارا در مجموعه روادید و تردد ها داری اهمیت یا جایگاه نبوده است.
با تغییر مرز ایران از دربند و تفلیس به رود ارس و مرز آستارا در عهد نامه ترکمانچای و حضور کشتی های تجاری و تردد آن در دریای خزر ،کشتی های روسی (پالاخود)کالای خود را برای فروش به ساحل آستارا آورده در آنجا بدلیل کم عمق بودن ساحل در چند کیلومتری ساحل لنگر انداخته باقایق های کوچک به ساحل می اوردند.
این کالاها برای ارسال زمینی به اردبیل و تبریز از راه گردنه حیران توسط چاروادار حمل می شده بدلیل طول مدت و مسافتی که بین استارا و اردبیل لازم می شده در یک نقطه بینابین اطراق یا شب را سپری نمایند.
راه های صعب العبور و گرده حیران و مناطق کوهستانی گدوک کاروانیان را از رمق می انداخته . در این اثنا در بالای تپه ای موسوم به قوجا دیکی در ننه کران کاروانسرایی ساخته می شود تا مورد استفاده کاروانیان قرار گیرد .
راه ارتباطی مورد نظر از روستای حیران و حاجی امیر منشعب شده از مسیر آق مسجد یولی به داخل روستا ختم می شد.
کلمه آق مسجد یولی را در گوگل مپ به اشتباه نوشته اند .
راه اصلی روستا که به گدوک و ییلاقات تالش منتهی می گردد آق مسجد یولی می باشد.که بنا به نقل قولها قرار بوده راه آهن اردبیل به شمال از آن بگذردو تا سه کیلومتر آماده سازی شده بود.
این اتفاق در سالهای حدود ۱۲۰۰باید افتاده باشد. در کجا ،در دورد اولر .
به موازات حضور کاروانهای تجاری در کاروانسرا خدمات و صنایع و امکانات وابسته به تدریج به آن جذب شده مقدمات جمعیت پذیری آن فراهم می گردد،از طرفی جنگلهای دست نخورده منطقه با انگیزه هایی ازجمله استحصال چوب و نجاری ،تحصیل زمین کشاورزی و سوخت به تدریج تخریب و جایگزین مناطق کشت وزرع شد.
استحصال زغال مورد نیاز مصرف اردبیل و درختان چند صد ساله ای که برای ساخت درب و پنجره و پوشش بام خانه ها شده حکایت از تخریب گسترده جنگل طی دویست سال گذشته شده است . البته نکته تاریخی آن استناد به احاطه جنگل و عدم امکان وجود شهر یا روستای بزرگ در محل مثلا برای بازه زمانی پانصد سال یا بیشتر می باشد.
تا همین اواخر هم این روند ادامه داشته خاک مرغوب جنگلی مزارع کشاورزی نیز گواه این مطلب است.
پس مشابه روستاهای کوچکی که امروزه نیز در میان جنگل های حوزه جغرافیایی آستارا داریم مثل درمان کش و حاجی امیر و حیران و … روستای دورد اولر با چهار خانه در احاطه جنگل در محل دایر بوده است.
با رونق یافتن و مبادلات تجاری که دردوره های محمد شاه و ناصرالدین شاه و مظفرالدین شاه و تا اوایل پهلوی اول صورت گرفته ،بازار ننه کران و نقاط جمعیتی آن شاهد مهاجرت و حضور طوایف نه گانه به شرح زیر گردیده است و اگر به ریشه هرکدام و نقل قولها و روایات شفاهی مراجعه کنیم هرکدام از یک محل آمده و در اینجا ساکن شده اند تا هم صاحب زمین کشاورزی گردیده هم از اشتغال و تجارت آن بهره مند گردند:
طایفه ها شامل : امراللی بدللی خلفه لی پسنلی شوشانلی صادقلی موسی کندلی قزللی دورد اولی حاجللی و سیدلر
سادات ننه کران با مشاهده رونق و آوازه روستا و مرکزیت تجاری آن حدود صدو پنجاه سال قبل از خلخال به این روستا کوچ کرده اند.
بدلیل گسترش زمین های کشاورزی و در نظام ارباب رعیتی دوره قاجار ،مرکزیت محال ویلکیج شمالی را به ننه کران می دهند. این امر باعث شده سرانه مراتع و زمینهای در اختیار روستا بالاتر از سایر مناطق گردد.
صنایع و خدمات و تجارت به شیوه سنتی و جمعیت روستا و تاسیس مراکز آموزشی ،آنرا از زوالی که علت آنرا در پائین ذکر می نمایم تاحدود برای مدت نیم قرن یا بیشتر نجات داده است
در شرایطی که ساحل آستارا عمق مناسب و مرکزیت لازم برای تبدیل شدن به بندر را نداشته بندر انزلی از آن پیشی می گیرد همزمان روسها در تبریز تا مرز نخجوان راه آهن احداث و مبادلات مرزی به کلی از آستارا حذف می گردد این امر سیستم سنتی و دوره قاجاری مبادله کالا را محدود به نموده به مبادلات کم رونق و ساده محصولات دامی و کشاورزی و باغی بین اردبیل و آستارا تنزل می دهد.
اما نقطه جمعیتی که با پتانسیل و بنیه یکصد ساله شکل گرفته با مرکزیت و جذب صنایع و اشتغالی که برای خود صورت داده موقعیت خودرا علی رغم این مشکل حفظ می کند ،تاسیس مدرسه به این مهم کمک کرده باعث می شود روستا به حیات خود و رونق نسبی ادامه دهد.
در دوره پهلوی اول مطالعات و اقداماتی برای احداث راه آهن مابین اردبیل ،آستارا که از این محل عبور می کرده صورت گرفته با وقوع جنگ جهانی دوم و بازگشت آلمانیها به بوته فراموشی سپرده می شود.
شیخ ابراهیم مشهور به پیر لنگ در اواخر عمر خود به روستا آمده و پس از فوت در محل مرتفعی که امروزه قبرستا تربت نامیده می شود دفن می گردد.
هردو تپه تربت و تپه ننه کران با ملاحظه مورفولوژی اطراف آن نشان می دهد که قاعدتا تپه طبیعی نبوده دست بشر در تشکیل آن دخیل می باشدو از سوی دیگر در ادوار و سنوات گذشته می توانسته این دو تپه آتشکده یا نقطه تخریب شده جمعیتی باشد.
حمام ننه کران نیز یادگار دوران در حد قاجاریه می باشد. این حمام درست در نقشه حمام های باارزش تاریخی ساخته شده و مرمت آن می تواند باعث رونق گردشگری شود.سیستم آب آور و فاضلاب آن هم مثال زدنی بوده که در جای خود نیازمند کاوش و تحلیل و بحث هست.
راه ارتباطی شوسه اردبیل -آستارا از روستای همجوار ارپا تپه عبور داده شده سپس راه اصلی را از نمین عبور می دهند . این دو مورد و دلایل بالا موجب افول و عقب ماندن روستا از سایر نقاط گردیده است.
در تاریخ تهیه لغت نامه دهخدا جمعیت انرا ۹۰۰نفر یاد کرده اند در دهه ۶۰ به حدود ۱۶۰۰نفر رسیده در حال حاضر ۸۷۵نفر جمعیت ساکن دارد.
مسجد ننه کران که با پوشش چوبی و نقش و نگارهای نجاری قدیم ساخته شده بود در سال ۵۵ یا ۵۶در اثر آتش سوزی ازبین رفته دوباره مسجد فعلی توسط سید عبدالغنی موسوی احداث می گردد.
زیارتگاه یا امامزاده در روستا وجود نداشته دلیل آنهم همانطور که ذکر گردید در دوره مهاجرت سادات علوی به ایران احتمالا یک منطقه صعب العبور جنگلی بوده است.
در جنگل های ممرز موسوم به اولاس لیق محلی هست به نام نجاران که درختان تنومند نیل داشته برای کارهای درب و پنجره سازی حتی سرستون مسجد قدیمی از آن استفاده کرده اند.
.اکبر محمد زاده اردبیل فروردین ۱۳۹۵
منبع:
