زهان – قاینات – خراسان جنوبی
سایتها و وبلاگهای روستای زهان
شهرستان قاینات – استان خراسان جنوبی
سه نوع پیشینه ی تاریخی می توان برای زهان در نظر گرفت:
الف: پیشینه ی عامیانه : هر سرزمینی را سرگذشتی است که از زبان مردمانش روایت می شود. هر چه فرهنگ غنی تر باشد و پربار تر دیباچه ی داستان ها و افسانه ها بیشتر است و رنگین تر. در مورد زهان از پدرانمان شنیده ایم که در روزگاران قدیم ایران در مسیر جاده ی ابریشم قرار داشته است ( معلوم نیست این جاده همان شاهراه معروف تاریخی است!؟) همچنین پدران پدرانمان از گذشته ی نه چندان دور نقل کرده اند که زهان باقتی شهر گونه داشته با بازاری بزرگ بر حاشیه ی رود فصلی اش که مردمان را از دور و نزدیک به خود جذب می کرده و در یک کلام همواره در خاطرات و داستان های عامیانه گذشته و قدمتی فوق العاده برای زهان در نظر گرفته شده است. با این وجود جز خاطراتی که سینه به سینه منتقل شده اند سند و مدرک محکمه پسندی برای این ادعا وجود ندارد.
ب: پیشینه ی دوم پیشینه ای است که یکی از طلبه های زهانی ( رئیس حوزه علمیه زهان) در دو سه دهه ی گذشته همواره در منبرهایش آن را مطرح می نماید. ایشان با استناد به برخی کتب خطی که ظاهرا در کتابخانه حوزه ی علمیه زهان موجود است قدمتی چند صدساله را برای فرهنگ و تمدن زهان متصور می شود. پیشینه ی مطرح شده توسط ایشان غلظتی مذهبی دارد ( به عنوان مثال ایشان با استناد به فرمایشی از یکی از بزرگان ، قبرستان زهان را مدفن جمع کثیری از فقها و علمای دینی می داند به گونه ای که پس از ضریح مطهر امام رضا مقدس ترین نقطه ی خاک خراسان قبرستان زهان است) که البته با توجه به گرایش های نسبتا شدید مذهبی در زهان مورد اقبال نیز واقع می شود. در این مورد نیز نمی توان با قطعیت نظر داد.
پ: پیشینه ی مکتوب و مستند؛ همواره در پژوهش ها بیشتر تاکید بر سخنی می شود که مستدل است تا بر پایه ی حدس و گمان. اگر چه با بررسی درخت های کهن و معابر قدیمی زهان به راحتی می توان سکونت حداقل بیش از دویست سال رابرایش متصور شد اما به نظز می رسد نخستین کسی که از زهان در یک سند تاریخی معتبر نام برده است دکتر آلفونس گابریل است.
دکتر آلفونس گابریل در سال ۱۸۹۲ در اتریش بدنیا آمد .آلفونس یک پزشک جغرافیدان و جهانگرد بود که سفرهای متعددی به کویرهای ایران در سالهای ۱۹۲۷-۸ ،۱۹۳۳ و ۱۹۳۷ انجام داد.حاصل این سفرها پنج کتاب است که معروفترین آنها "عبور از صحاری ایران" , "مارکوپولو در ایران " است که توسط دکتر پرویز رجبی به فارسی ترجمه شده است . او در « عبور از صحاری ایران » از زهان یاد کرده است . اگر چه توصیف او از زهان شاید خیلی به مذاق ما زهانی ها خوشایند نباشد ( او مردمان زهان را مردمانی دور افتاده و تنگدست و بی اطلاع از احوال جهان معرفی می کند ؛ مردمانی که با شروع پاییز به خاطر محافظت خود در برابر سرما پنجره ی خانه هاشان را گل می گیرند و تا اواسط بهار در تاریکی زندگی می کنند و…) اما همین که در بین این همه شهر و روستا در جنوب خراسان از زهان یاد شده می تواند سندی بر اعتبار و وجهه ی تاریخی زهان در آن زمان داشته باشد. چه بسیار روستا ها و شهرهای خراسان که امروز دارای اعتبارند اما در روزگار ی نه چندان دور ( موعد سفر گابریل) یا وجود نداشته اند یا آن قدر کم اهمیت بوده اند که گابریل از نوشتن درباره ی آنها صرف نظر کرده است. مدتها بعد ازگابریل نام زهان در فرهنگ نامه ها و اعلام فارسی رویت می شود.
