رشکوئیه – تفت – یزد
منطقه کفیر یا کبیر
این منطقه در چند صد متری شرق رشکوئیه واقع شده است که در قبرستان آن تعدادی سنگ قبر از جنس مرمر آتشی موجود بوده که در دهه ۱۳۶۰ تعدادی از آنها به سرقت رفت که از چند تای باقی مانده فعلاً نگه داری می‌شود اکثر این سنگ‌ها تقریباً منقوش به نام خدا و چهارده معصوم و نام روستای کفیر و القاب شاهانه و تاریخ فوت به هجری قمری بودند که تواریخ آنها قرن دهم و یازدهم هجری قمری یعنی چهارصد تا پانصد سال پیش را نشان می‌داد و در بعضی از این سنگ‌ها نام شهید و شکل سرو نیز به چشم می‌خورد. با توجه به این سنگ‌ها و سنگ‌های رویت شده در مناطق دیگر رشکوئیه معلوم می‌گردد که در این منطقه در چهارصد سال پیش تا پانصد سال پیش احتمال می‌رود که جنگی رخ داده باشد و اما اسامی برخی از این سنگ‌ها که با القاب شاهانه نامشان قلم کاری شده برخلاف تصور و نقل عده‌ای از مردم منطقه غیر عرب بوده و احتمال می‌رود که از نوادگان و یا خاندان حاکمان یزد باشند.
منطقه قلعه کهنه (رشکوئیه قدیم)
این منطقه از دولت آباد کنونی تا تپه مشرف به مسجد جامع رشکوئیه را شامل می‌شده است و در این منطقه چند سنگ قبر در دهه ۱۳۶۰ در تپه مقابل امامزاده سید محمد رشکوئیه یافت شد که از آنها فعلاً خبری نیست ولی آنها به نام شهید و درخت سرو و تاریخ مرگ و … منقوش بودند و رویت شدند و با توجه به کلمه شهید بروی این سنگ‌ها و سنگ‌های کبیر احتمال زیاد می‌تواند باشد که در این منطقه هم جنگی رخ داده باشد.
– و اما در رشکوئیه قدیم، قلعه‌ای بر تپه مشرف به مسجد جامع بوده است که در اوایل قرن چهارده شمسی فقط دیواره برجی از آن تقریباً به حد ارتفاع فقط بیست سانتی متر قابل تشخیص بوده است و لازم به ذکر است که بعضی خانه‌های ساخته شده فعلی در این قسمت بر روی این قلعه و قبرستان نزدیک آن واقع شده که در زمان ساخت خانه‌ها نیز تعدادی استخوان مردگان آشکار شده است و در ضمن خروجی یکی از قنوات آن زمان در نزدیکی همین تپه بوده است.
– و هم چنین قلعه دیگری که به نام قلعه کهنه معروف بوده بین امامزاده و رشکوئیه کنونی موجود بوده که تا دهه ۱۳۳۰ هجری شمسی دیواره سه طرف آن سالم و یک طرف آن ویران بوده و حمامی نیز بیرون قلعه بوده که کم کم این قلعه و پیرامون آن به طور کامل ویران و جزء زمین‌های کشاورزی شده است.
– در منطقه قلعه کهنه چندین قبرستان بوده است که بزرگترین آن بین امامزاده و دولت آباد کنونی به قبرستان قلعه کهنه معروف بوده و قبرستان‌ها‌هایی نیز در قسمت تپه مشرف بر مسجد جامع و تپه مقابل امامزاده سید محمد بوده است که می‌تواند نشان جابجایی محل سکونت مردم و یا چند روستا بودن این منطقه در چند صد سال پیش بوده است.
منطقه رشکوئیه فعلی
به نقل عموم پیران کمتر از دویست سال پیش منطقه رشکوئیه و روستاهای نزدیک آن رها شده و خالی از سکنه می‌گردد و املاک به صورت خالصی در می‌آید و اما به نقل از حسن زارع غلامحسین و سید جلیل سید حاجی از مرحوم حسین خواجه طلا و… مناطق رشکوئیه، حسین آباد، فخرآباد و دشت آباد و قسمت‌هایی از کهدوییه و بخ و گاریزات و ارنان توسط حاجی محمد اسماعیل شیرازی از حاکم یزد خریداری می‌گردد که برای رشکوئیه و فخرآباد و دشت آباد قلعه و برای حسین آباد برجی توسط حاجی محمد اسماعیل ساخته می‌شود که رشکوئیه و فخرآباد به فرزندش علی آقا شیرازی و دشت آباد و حسین آباد آن به میرزا شفیع دیگر فرزندش واگذار می‌گردد و گویا حاج محمد اسماعیل فرزند دیگری به نام حاجی محمدصادق هم داشته که در چین سکونت داشتند و اما نقل‌های ضعیف دیگری هم هست که قلعه رشکوئیه و فخرآباد توسط علی آقا شیرازی و برج حسین آباد توسط میرزا شفیع ساخته شده است که می‌توان با یک فرض احتمال داد که علی آقا و میرزا شفیع به امر پدر برای ساخت این قلعه‌ها و برج سرپرست بوده اند و یا به نوعی این املاک از طرف پدر به آنها واگذار و آنها خود اقدام به ساخت قلعه کرده اند و اما باز به نقل از حسن زارع غلامحسین قسمت‌هایی از کهدوییه و ارنان و بخ و گاریز در همان زمان خرید توسط حاجی محمداسماعیل به کسانی فروخته می‌شود.
– و به نقل عموم بعد از ساخت قلعه رشکوئیه، قلعه نو رشکوئیه توسط علی آقا شیرازی ساخته می‌شود که بعداً در کنار قلعه رشکوئیه یک حمام و در کنار قلعه نو یک مکتب خانه ساخته می‌شود که با فوت علی آقا شیرازی قلعه رشکوئیه به جلیل آقا و محمود آقا و قلعه نو به عزیز الله و روح‌الله فرزندانش می‌رسد و با فوت میرزا شفیع برج حسین آباد به جعفر آقا پسرش می‌رسد و لازم به ذکر است که علی‌آقاشیرازی صاحب دو فرزند دیگر به نام های بی‌بی زیور و بی‌بی نازی بوده‌اند.
– … و رشکوئیه از زمان ساخته شدن قلعه فعلی صاحب چهار قنات بوده که به اسامی قنات آبده، قنات کارخانه یا تلخوک، قنات احمدآباد و قنات کاظم آباد معروف بودند که قنات آبده در زمان ساخت قلعه نو رشکوئیه به آن سمت تغییر داده شده و کم کم آب قنات کارخانه و کاظم آباد و آبده خشک شدند و تنها قنات احمدآباد است که هنوز جرعه‌ای آب دارد و گویا از بین قنوات موجود در منطقه قنات احمدآباد گواراترین آب را صاحب بوده است و لازم به ذکر است که قنات کارخانه نسبت به سایر قنات‌ها آب خروجی سرکشی را داشته که به سردی و سرکشی به آب ریشه کوه مثل می‌شده است که می‌تواند اسم رشکوئیه تغییر یافته این واژه باشد و اما در زمان رونق قنات کارخانه سه دختر بچه (دختر حبیب عباس رجب، دختر ملا رضا حسین حسن، دختر حسین میرزا محمد) به واسطه غرق شدن در آب این قنات جان دادند و در ضمن آب این قنات از وسط قلعه می‌گذشته که دو طرف جوی آن درخت‌های توت محیط‌های دلنوازی را برای اهل قلعه فراهم می‌ساخته است.
– هم اکنون قلعه نو رشکوئیه و قلعه رشکوئیه خالی از سکنه می‌باشد و قسمت‌هایی از قلعه نو خراب شده ولی قلعه رشکوئیه چهار برج و بارو و دیواره‌های اطراف آن تقریباً سالم است که چندی پیش سنگ دوران گرد درب قلعه که گویی از جنس خاص و قیمتی بوده سرقت شده است و هم چنین حمام قلعه رشکوئیه نیز به طور کامل ویران و جزء زمین‌های کشاورزی شده که در زمان رونق گویی در روزن سقف این حمام سنگی خاص بوده که با بالا آمدن نور خورشید صحن حمام را به طور کامل روشن می‌نموده است.
– در حال حاضر رشکوئیه به واسطه هجرت‌هایی که در بابت شغل داشته از چهارصد و اندی منزل مسکونی تقریباً کمتر از دویست و پنجاه خانوار با جمعیتی کمتر از دو هزار نفر در آن سکونت دائم و موقت دارند و در حال حاضر رشکوئیه دو مسجد به نام‌های مسجد جامع و مسجد سیدالشهداء دارد که مسجد جامع و حسینیه جنب آن با همت مرحوم شیخ حسین نیک نژاد در دهه ۱۳۳۰ در زمان امام جماعت مرحوم شیخ جواد خواجه نسب با اهداء زمین توسط جلیل آقا فرزند علی آقای شیرازی و مسجد سیدالشهداء و تجدید بنا امامزاده سید محمد در دهه ۱۳۶۰ در زمان امام جماعت مرحوم سید ابوالقاسم امام آغاز شد و دارالقرآن رسول اکرم رشکوئیه جنب مسجد سیدالشهداء با کمک خیر بزرگوار مرحوم حاجی علی رضا حسن میرزا در دهه ۱۳۶۰ ساخته شد و یادآور و جایگزین مکتب خانه‌های قدیمی رشکوئیه و کبیر و قلعه نو گردید و لازم به ذکر است که در دهه ۱۲۹۰ شیخ جواد به امام جماعت مسجد قلعه رشکوئیه که فعلاً مخروب می‌باشد در می‌آید و در دهه ۱۳۴۰ امام جماعت رشکوئیه با فوت شیخ جواد به مرحوم سید ابوالقاسم امام واگذار می‌گردد.
– و هم چنین تا چند دهه قبل مردم مردگان خود را در قبرستان‌های کبیر و شمال قلعه رشکوئیه و ورودی بر تپه کمال آباد دفن می‌کردند ولی با فوت رضا حسن میرزا داماد خادم امامزاده سید محمد رشکوئیه (مرحوم حاجی بی بی حسین ربیع بنافتی) مرحوم رضا حسن میرزا در جوار امامزاده سید محمد به خاک سپرده شده که با خاک سپاری ایشان از آن به بعد مردم تقریباً تمامی مردگان را در کنار امامزاده سید محمد مخصوصاً در قسمت شرقی آن به خاک می‌سپارند و تنها قبور شهداء رشکوئیه و محدود قبرهایی در قسمت جلویی درب امامزاده وجود دارد.
منطقه کمال آباد
قریه کمال آباد تقریباً در جنوب رشکوئیه کنونی واقع شده است که گفته می‌شود در گذشته‌های دور سه سید از تبار خراسان به نام‌های میرباقر، میرهاشم و میرمحمد وارد منطقه شده و به واسطه‌های چشمه‌های جوشان منطقه در آن جا ساکن می‌گردند که می‌تواند امامزاده سید محمد و میراحمد از این سه سید و یا فرزندان آنها و یا غیر از آنها باشد.
و اما این که قدمت کمال آباد چقدر است با توجه به نقل پدربزرگم مرحوم سید حسن سید حسین سید باقر میر محمد… شنیدم که فرمودند: پدربزرگم سید باقر هر آن چه را که از پدرانش در کمال آباد به او ارث رسیده بود به سیدی به نام سید جلال فروخته و راهی قم می‌گردند و چندی در قم می‌مانند که در ابتدا پدرم سید حسین به همراه مادرم از قم به حسین آباد شفیع پور آمدند و بعد از آن پدربزرگم…
– با توجه به این نقل و سن صدساله پدربزرگم قدمت کمال آباد به یقین فراتر از دویست سال برای اینجانب می‌باشد و هم چنین به نقل عموم مسجد کبیر و مسجد کمال آباد قدیمی ترین مسجدها در این منطقه بوده که این دو مسجد از حالت قدیمی خارج و به حالت موجود بازسازی شده‌اند و بزرگ بانی مسجد کمال‌آباد را می‌توان سیدمحمد سیدیحیی سیدمرتضی سیدابراهیم در دو دهه قبل دانست.
– و … و حمام مخروبه کمال آباد در قسمت جنوبی و کوره آهک پزی کوچک و مخروبه قدیمی در کنار سنگ کنه کمال آباد در قسمت شرقی این قریه موجود می‌باشد.
منطقه دولت آباد
قریه دولت آباد تقریباً در قسمت غرب رشکوئیه کنونی واقع است و دولت آباد قدیم نیز در قسمت شمالی دولت آباد کنونی قرار داشته که قدمت تاریخی دولت آباد قدیم حدود قلعه کهنه (رشکوئیه) می‌باشد که برای تحقیق بیشتر می‌توان قبرستان و مناطق مرتبط با دولت آباد قدیم به صورت کاوش خاصی مورد تحقیق قرار داد.
و هم چنین این منطقه در نزد مردم به قلعه نو نیز معروف می‌باشد که قسمت‌هایی از قلعه آن تخریب شده و فقط مسجد و حسینیه آن در ایام محرم و صفر پذیرای عزاداران حسینی می‌باشد و مکتب خانه آن که در چند دهه قبل پذیرای تعدادی از مکتبی‌ها بوده در بیرون قلعه قرار دارد و قسمت‌هایی از آن تخریب شده است و مسجد آن با اجازه و کمک مرحوم عزیزالله مرتاض توسط استاد علی توپچی (استاد علی پارسائیان) ساخته شد و بانیان ساخت حسینیه و… آن را می‌توان دکتر حاجب مرتاض و حاج فتح‌الله حسن اکبر حاجی حسین دیرزانی و… دانست.
این دو منطقه در قسمت شمالی و شمال شرقی رشکوئیه فعلی قرار دارند و قدمت این دو منطقه با توجه به این که توسط محمدباقر ملک پور به وجود آمدند بین ۸۰ تا ۱۰۰ سال می‌باشد.
– و نقل عموم این است که محمد باقر به دلایل خاصی با هجرت به حسین آباد شفیع پور منزل خواهری خود (بی بی معصومه همسر میرزا شفیع) با کمک خواهر کم کم باقرآباد را به وجود می‌آورد که بعد به صورت خرده فروشی آن را به عده‌ای واگذار می‌کند که در آن جا قبل از فروش نیز قلعه‌ای را می‌سازد و بعد او مزرعه حاجی حسین فخرآبادی که در ناحیه پایین رشکوئیه واقع است را با قیمت دوازده تومان آن روز می‌خرد و بر روی قنات آن کار می‌کند که با فراوان شدن آب آن بروی قنات آسیابی را می‌سازد که نقل است از مزرعه حاجی حسین سالانه تقریباً هزار من گندم حاصل می‌شده که پانصد من آن به محمد باقر می‌رسیده است و هم چنین از بابت اجاره دادن آسیاب نیز روزانه تقریباً هشت کیلو جو یا گندم حدود پنج روز کار یک کارگر (حدود یک ریال آن دوره) دریافت می‌کرده است و او بعد از چندین سال مزرعه حاجی حسین را به شش هزار تومان به رشید و سروش و خدامراد و رستم بهرام زرتشتی می‌فروشد.
– و هم چنین محمد باقر حجت آباد را نیز در بالای رشکوئیه به وجود می‌آورد و برای حجت آباد نیز قلعه‌ای را می‌سازد و برای ساخت استخر حجت آباد از منطقه سنگ کنه کمال آباد عده‌ای هر روز تا پنج دفعه و به ازای هر دفعه دوازده من سنگ را با حیوان به حجت آباد می‌آوردند و اجرت خود را که به ازای هر شصت من سنگ تقریباً سه کیلو گندم بود هفتگی دریافت می‌کردند و هم چنین محمدباقر حجت آباد را نیز بعد از چند سال به صورت خرده فروشی به مردم می‌فروشد و در اوخر عمر قبل از کور شدن عباس آباد کبیر را به وجود می‌آورد و استخری را بر روی آن می‌سازد که قنات عباس آباد دو سال بیشتر عمر نمی‌کند که مصادف با کور شدن محمد باقر بوده است.
امامزاده در قسمت غرب رشکوئیه واقع شده و درب حرم تقریباً رو به شمال شرق می‌باشد که امامزاده سید محمد در وسط حرم و قبر شیخ جواد خواجه نسب در قسمت راست و قبر رضا حسن میرزا در سمت چپ در دو طرفین درب ورودی اصلی در داخل حرم قرار دارند.
– امامزاده سه رواق دارد که نسبت حرم به سه رواق تاحدودی چون نسبت رشکوئیه فعلی به سه قریه کبیر، کمال آباد و قلعه نو می‌باشد.
– امامزاده در قدیم دارای گنبد بزرگی بوده که گویی بر قلعه کهنه مشرف بوده و به واسطه آن که دزدان از بالای گنبد می‌توانستند داخل قلعه را با تفنگ هدف قرار دهند مردم آن دوره گنبد را برچیده و گنبد کوچکتری را بنا نمودند و بعد از آن در زمان امام جماعت شیخ جواد خواجه نسب و با همت شیخ حسین نیک نژاد و مردم حسینیه‌ای در کنار آن در دهه ۱۳۳۰ ساخته شد تا این که در زمان امام جماعت مرحوم سید ابوالقاسم امام دوباره گنبد و دیوارها و حسینیه و کلک بین آن برچیده و به صورت موجود تجدید بنا شد.
– و همچنین چندین بار نیز محجر امامزاده تعویض گردید که با توجه به نقلی مرحوم علی آقا شیرازی یکی از خیرین بودند و بعد از ایشان حاجی حسین نظامی فرزند مرحوم رضا حسن میرزا محجر فلزی و حاجی محمد روشن فرزند مرحوم علیرضا حسین تقی پارچه محجر را اهدا نمودند و بعد از ایشان ضریح موجود توسط حاجی عباس زارع فرزند علی حاج حسن علی میرزا اهدا گردید.
– … در منطقه پشت امامزاده به طرف دستگرد خورده سنگ‌هایی که نشان وجود چند خانه در کنار امامزاده می‌باشد هنوز به چشم می‌خورد و در قسمت جلو امامزاده در منطقه نزدیک چای چهل دختر قبری که گویی مادر امامزاده سید محمد بوده و بی‌بی نامیده می‌شده است وجود داشته که بر سر آن در قدیم چراغک‌هایی را روشن می‌کردند که الان اثری از جای آن نیست و در قسمت غرب نزدیک امامزاده قبرهایی به نام قبرهای بیت المقدسی وجود داشته است.
تپه‌ای و متفرقه
– رودخانه فصلی رشکوئیه: شگ دانی، آسیاب باد، گزدونی، محمد حسینی، سم اسبی، سورو بالا و پایین، میش شور، تل زرد، عربی، زالوزار، گاورگان، تل نمک، کفه ابرقو و نی زار.
– رودخانه فصلی مزرعه شریف: مرشدی، مزرعه شریف، کوار، چشمه سفید، گزوک، تل مهر، کوله سنگی، دم، کفه ابرقو.
– رودخانه فصلی مهلا: مهلا، سنجدی، گز خشک، دزدون، کفه ابرقو.
– اسامی برخی تپه‌ها و …: تل کمال آباد، تل سیاه، تل قادرآباد، تل کوار، تل ریگی خاکی و … و تل میر احمد و مهر و سینه کازه و گود شوری، تل مزرعه شریف و … و کفه کبیر و … و تل مزرعه حاجی حسین و مزرعه شیخی و
گین و… .
– اسامی برخی قلعه‌ها و برج‌های منطقه و …: قلعه بخ و گاریز، قلعه ملک، قلعه نجم‌آباد، قلعه و آسیاب زورنای فخرآباد، قلعه دشت آباد، برج حسین آباد، قلعه حجت‌آباد، قلعه باقرآباد، قلعه رشکوئیه، قلعه دولت آباد، قلعه و آسیاب مزرعه حاجی حسین، قلعه آقا رضا، برج محمودی و … .
اسامی برخی مکان‌های خاص در منطقه: مسجد و حسینیه و کوره و حمام کبیر و کمال آباد، مسجد و حسینیه کوار و قلعه نو، خانه و کوره میرزا شفیع، چاه موتوری، چاه شکسته میر احمد، قبر قلندر نزدیک چاه زبر، چاه چهل دختر نزدیک امامزاده سید محمد و … و آن گاه رشکوئیه که نقل است علی آقا شیرازی، قاسم محمد جلودار را از فخرآباد به رشکوئیه آورد و در خانه‌های ضلع غربی قلعه رشکوئیه سکنا داد که آن ساختمان‌ها از حالت سکونت خارج شد و کم کم به آنگاه معروف گردید.
در قدیم دامداری، کشاورزی و کار معدن، شمدبافی، جاجیم‌بافی، جاروبافی، آجرپزی، آهک پزی، گچ پزی، سنگ کنی، هیزم کنی، کفاشی، آهنگری، بنایی، نجاری، چاقوسازی، تنورسازی، دشتبانی، چوپانی، مقنی گری، سبدبافی، گلیم بافی، سلمانی، عصابندی، مامایی، دلاکی، طبابت، دعا نویسی، تجارت کلیا و نمک و اشنوم و … و خیاطی و کهنی بافی، تله سازی و شکار و … به صورت فراگیر و لحظه‌ای رایج و رونق داشته است و در حال حاضر نیز دامداری و کشاورزی و قالی بافی و … در جریان است.
