درخش – درمیان – خراسان جنوبی

سایتها و وبلاگهای روستای درخش
شهرستان درمیان – استان خراسان جنوبی
www.dorokhsh.parsiblog.com/
dorokhshemrooz.parsiblog.com/
www.dorokhsh.blogfa.com/

درخش نامی ‌آشنا و سرزمینی کهن در ۶۵ کیلومتری شهر بیرجند مرکز استان خراسان جنوبی در ۳۳ درجه و ۱۰ دقیقه عرض شمالی و ۵۹ درجه و ۴۲ دقیقه طول شرقی در منطقه ای کوهستانی بین دشت شیرکاب و رزگ و در دره ای خوش آب و هوا واقع شده است. زمستان آن بسیار سرد و تابستان از هوای مطبوع و دل انگیزی برخوردار است که بسیاری از مردم را به تفرج در دامن سرسبز خویش فرا می‌خواند.
ارتفاع این محل ۲۰۱۰ متر بالاتر از سطح دریاست و وجود کوهستان‌های مرتفع شمال و شمال غربی باعث گردیده که میزان نزولات جوی آن بیشتر از دیگر نواحی استان خراسان جنوبی باشد.
به لحاظ قدمت تاریخی نام درخش برگرفته از واژه ای باستانی است و در وجه تسمیه آن در فرهنگ قاطع آمده (درخش به معنای روشنی و فروغ و درخشندگی است. درخش نام آتشکده ای در ارمنیه و نام دهی در ولایت قهستان است) مضاف بر این وجود آتشکده ای خاموش بر بلندای کوه سراب معرف این هویت است که تاریخ آن را به قبل از اسلام مرتبط می‌سازد. به اعتقاد تاریخ نگاران, آتشکده درخش می‌تواند یکی از چهار آتشکده مهم ایران باستان باشد که توسط زرتشتیان بنا گردیده است.

 ژنرال سرپرسی سایکس در کتاب (۱۰ هزار مایل در ایران) نوشته است: زرتشتیان در ابتدای مهاجرت به قهستان آمدند. آنان پس از یک قرن اقامت در قهستان به جزیره هرمز کوچ کردند.
وجود روستاهایی مانند گیو, ده سلم، دستجرد، رودک، سراب، فریدون و درخش همه دال بر حضور زرتشتیان در این منطقه دارد.
از سال ۲۲۶ هجری قمری تا سال ۶۵۵ هجری قمری حکومت قهستان در دست ۸ تن از حکام اسماعیلی بوده است. اسماعیلیان افزون بر ۲ قرن در سرزمین قهستان حضور داشته اند که قلعه‌ها و استحکامات موجود در مناطق کوهستانی و سوق‌الجیشی حکایت از این امر دارد.
دو قلعه از قلاع اسماعیلیه در روستای درخش قرار دارد که از طریق تونل زیرزمینی به یکدیگر وصل می‌شده و هر یک به وسیله یکی از برجهای نگهبانی که بر فراز تپه شرقی روستا است به هم مرتبط بوده اند.
در کتاب (جغرافیای تاریخی خراسان) که توسط حافظ ابرو در دوره تیموریان نگارش یافته است آمده: (بلوک قهستان دارای ۷ قریه و زیادت از صد مزرعه از توابع این ناحیه است و آورده اند که قریه درخش در این میان دارای ۴۵ مزرعه می‌باشد)
به لحاظ سیاسی و حکومتی درخش از دوره باستان تا دوره صفویه و قاجار فراز و نشیب‌های تاریخی را طی کرده تا اینکه در دوره صفویه و قاجاریه بعنوان مرکز نایب‌الحکومه وقت اعتبار یافته است. انتخاب نایبان حکومتی از بین بزرگان بوده و اختصاص به دو خانواده وابسته به یکدیگر بنام (جواد خان) و (وزیرخان) داشته است.

با تعویض حکومت از خاندان حسام الدوله به شوکت الملک نیابت حکومت از خانواده جوادخان به خانواده وزیرخان انتقال می‌یابد. نایب الحکومه‌ها مأمور انجام امور قضاوت, جمع آوری مالیات و مجری فرامین حکام کشوری بوده اند. از مهمترین و مدبرترین نایبان درخش می‌توان به میرزا صادق خان میر محتشم، محمدمیرزا پسر زین العابدین، آقا حسین فرزند آقا محمدخان، نظرعلی خان میرزا علی، محمد ولی میرزا، میرزا عبدالجواد ثابت و محمد محسن زهرایی را نام برد.
معروف است آنگاه که نادرشاه قصد لشکرکشی به عراق را داشته، امیر خزیمه حکمران امارت قهستان لشکری از نواحی تحت نفوذ خود را جمع آوری کرده و به یاری نادرشاه می‌فرستد، در این لشکر افرادی از درخش به نامهای عباس میرزا، محمدحسن خان و میرزا محمد امین حضور داشته اند. مضاف بر این آمدن نادر شاه به درخش و باج خواهی او از میرزا محتشم از سادات و متمولین درخش هنوز زبانزد خاص و عام می‌باشد.

در زمان فتحعلی شاه قاجار توسط حاج کوچک میرزا یکی از علمای درخش مدرسه طلاب در این روستا تأسیس می‌گردد. او بعدها به سمت صدرالعلمایی خراسان منصوب و تا دوران ناصرالدین شاه قاجار در حکومت مرکزی باقی می‌ماند.
آخرین نایب الحکومه درخش محمد حسن خان ملقب به حاجی خان زهرایی است که از سال ۱۳۰۷ هجری تا سال ۱۳۱۵ این سمت را به عهده داشته است و می‌گویند که ایشان در توسعه صنعت فرش این منطقه فعالیت‌های مؤثری را انجام داده است.
 صنعت فرش درخش همچون تاریخ طولانی آن دارای قدمتی کهن و ماندگار است.

 وجود مناطق کوهستانی و مراتع سرسبز باعث رونق دامداری این منطقه بوده است. به واسطه تولید مواد اولیه فرش و وجود فعالیت دامداری صنعت تولید فرش و پارچه از گذشته‌های بسیار دور در این منطقه وجود داشته است.
به لحاظ اقتصادی نیز این منطقه نسبت به دیگر مناطق و توابع قهستان صاحب نام بوده به گونه ای که صنعت فرش درخش همچون تاریخ کهن آن دارای قدمتی ماندگار است و این امر بواسطه رونق دامداری از دیرباز در این محل بوده است.
در دوره معاصر سیاحانی که از این منطقه دیدن می‌کنند از صنایع دستی درخش بالاخص قالی و قالیچه آن یاد می‌کنند. میرزا خانلرخان اعتصام الملک نایب اول وزرات امور خارجه در دوره قاجار در سفرنامه خود می‌گوید: «در هر جایی مختصر ابریشم کاری دارد و کسب و صنعتشان هم منحصر به کرباس و فرش و قالی در بلوک درخش است».
ژنرال سرپرسی سایکس در خصوص قیمتهای قالی در کتابش می‌گوید: «ایل بهلولی که در زیرکوه و درخش سکنی دارند یک قسم قالی نظیر قالیچه‌های ترکمنی می‌بافند که آن هم خالی از تعریف نیست».

تا یک قرن بیش قالی‌های ترنجی و بوته جقه اختصاص به درخش داشته و دیگر نواحی قهستان با بافت و نوع طرح آنها آشنایی نداشته اند. ولی ظرافت این فرشها و طرح‌ها و هنرمندی خاص در آن باعث شده که نه تنها این امر در بیرجند و دیگر نواحی شهرت و گسترش یابد بلکه با استقبال در کشورهای اروپایی بالاخص آلمان در جهت صدور این هنر مواجه گردید. به دنبال این آوازه و با راهنمایی اساتید فرش درخش, کارگاههای قالی بافی در بیرجند و روستای مود گسترش می‌یابد بطوری که فرش معروف مود (ریزه ماهی) از طرح‌های هنرمندانه قالی بافان درخش است.استفاده از رنگهای گیاهی و به کارگیری نقشه‌های منحصر به فرد توسط هنرمندان درخشی آوازه تولیدات فرش این روستا را جهانی کرده است. زنان هنرمند روستای درخش نقش حماسه بر فرش می‌زنند. آنان حماسه کربلای حسینی را از فرش به عرش گره می‌زنند.
از نظر فرهنگی و علمی, درخش در طول دوران حیات خود پرورش دهنده علماء و فضلاء بسیاری بوده است که از آن جمله می‌توان به آیت الله محمد رضا شریف درخشی اشاره کرد. گویند ایشان در همه زمینه‌های علوم اسلامی ‌متبحر و صاحب نظر بوده. او دوران تحصیل خود را علاوه بر وطن خویش در مشهد مقدس و نجف اشرف سپری نموده و از محضر اساتید بزرگی بهره برده و صاحب چهار حکم اجتهاد از چهار مرجع عالیقدر می‌باشد. آمده است که ایشان خود رساله عملیه داشته که نسخه ای خطی از آن موجود است. پدر بزرگ ایشان آقا سیدابوطالب مجتهد قاینی نیز از فقهای بزرگ و نویسندگان توانا بوده که شرح حال و زندگینامه ایشان در کتاب بهارستان شیخ محمدحسین آیتی (ره) آمده است.

این منطقه به گواه تاریخ سابقه مدرسه علمیه نیز داشته و روایت است که در زمان فتحعلی شاه قاجار توسط حاج کوچک میرزا یکی از علمای درخش مدرسه طلاب تأسیس می‌شود. او بعدها به سمت صدرالعلمایی خراسان منصوب می‌گردد و تا زمان ناصرالدین شاه قاجار در حکومت مرکزی باقی می‌ماند.

از این امر که بگذریم دیرینگی این روستا و پایبندی مردم منطقه به اعتقادات دینی و ملی باعث شده که هنوز آداب و سنن کهن خویش را حفظ نمایند و این میراث را به یادگار داشته باشند. بطوریکه مراسم عزاداری در ماه محرم دیدنی و شنیدنی است.
مراسم عزاداری برای سید و سالار شهیدان حضرت اباعبدا… الحسین (ع) و خاندان و یاران پاکش در این روستا از آنچنان اهمیتی برخوردار است که درخشی‌های ساکن شهرها و استانهای دیگر برای مراسم تاسوعا و عاشورای حسینی حتماً خود را به این روستا می‌رسانند. بعلاوه این دو روز فرصتی مناسب برای تجدید دیدار درخشی‌ها با یکدیگر است.
منبع:
sarkhong.blogfa.com