قشلاق – آزادشهر – گلستان

aramhiti گفت:

معدن زغال سنگ قشلاق : ( تاراج سرمایه عظیم ملی )
قدیمیترین معدن زغال سنگ استان گلستان است. در ۳۵ کیلومتری جاده آزادشهر ـ شاهرود و در ۶ کیلومتری جاده فرعی قرار دارد که به دو روستای قشلاق و رودبارمنتهی می‌شود. فاصله هر دو روستا از معدن، ۱ کیلومتر است. این واحد صنعتی به معدن زغال سنگ قشلاق معروف است. رودخانه قشلاق که از غرب به طرف شرق دره قشلاق جریان دارد، از کنار معدن عبور میکند و به رودخانه خرمارود میریزد. بیشتر شعبات رودخانه قشلاق از ارتفاعات چهل پو ق رودبار و چهار آرام قشلاق سرچشمه میگیرد و دره هایی در اطراف آن به وجود آورده اندکه مهمترین آنها دو قاز، هشت من دره ،بو داغ دره و سرخ آرام و دره بزلر میباشد. دامنه های رودبار از رطوبت و پوشش گیاهی بیشتری نسبت به قشلاق برخوردار است. برف درارتفاعات رودبار دوام بیشتری دارد.
روستای قشلاق در شمال رودبار و مابین آنها دامنه کوه آهنگر مله ( قدیمی ترین معدن ذوب فلزات باستانی ایران ) قرار دارد و مردم این روستا، آشناترین مردم استان نسبت به فعالیتهای معدنی هستند. اقوام گذشته سکنه قشلاق در معادن زغال سنگ باستانی آهنگر مله و لیجم کار کرده ا ند . قشلاقی ها علاوه بر معدن ، به کاردامپروری و کشاورزی نیز اشتغال دارند.
اقوام قشلاق به دو تیره ( سادین – قره داغلی ) که تیره سادین بومی منطقه بوده و تیره قره داغلی مهاجران طوائف یموت قریب یک صد سال پیش به منطقه کوچ کرده و به چاروادار ی پرداخته اند در قشلاق نه چندان دورقریب ده طایفه سکونت داشته و بزبان ترکی تکلم می کرده اند .
دو روستای قشلاق و رودبار از نظر فرهنگی و اقتصادی و محیط طبیعی شباهت زیادی به هم دارند و به همین دلیل، نام این دو روستا غالباً با هم آورده میشود. بخشی از سکنه قشلاق در چند دهه گذشته به مکان تلاقی دو روستا کوچ کرده روستای دیگری را که نزدیک به دفاتر اداری معدن بوده با نام معصوم آباد و بخش دیگری که در ابتدای جاده فرعی معدن قرار دارد با نام اسلام آباد بنیاد کرده اند . هم اکنون تعدادی زیادی از کارگران معدن را بومیان این ۳ روستا تشکیل میدهند.
اولین مجوز احداث معدن در تاریخ ۲۷/۹/۱۳۳۶ در طی یک قرارداد ۲۵ ساله توسط فردی با عنوان مهندس زاهدی از وزارت اقتصاد وقت اخذ گردید. در آن زمان جاده آزادشهر ـ شاهرود شوسه بوده و راه ارتباطی روستا مالروبوده و ارتباط خاصی با شهرهای اطراف نداشت ، بنابراین با خرید زمین از کشاورزان و بدون استفاده از ماشین آلات راهسازی، با بیل و کلنگ ، راه شوسه به معدن زده شد. ابتدا زغال سنگ حرارتی برداشت میشد و با کامیون های اولیه محصول استخراج شده به مشهد حمل و سوخت کوره قائم کارخانه سیمان (سیمان شرق) را تأمین مینمود و سپس با افزایش تولید، سوخت کارخانه های آجرسازی و گچ و آهک منطقه را نیز برآورده نمود.
در ابتدای تشکیل معدن ، تعدادی کارگر از استانهای خراسان و سمنان به صورت مهاجر به این معدن آورده شده و درجوار دفاتر معدن و روستای معصوم آباد ، در خانه های سازمانی مسکن داده شدند. این کارگران اکنون بازنشسته شده و به جهت نبود امکانات رفایی و خطر اضمحلال معدن از منطقه کوچ کرده اند . در سال های اخیرتعدادی از کارگران روستاهای وطن ، نرگس چال و فارسیان نیز در معدن مشغول بوده و جایگزین کارگران مهاجرگذشته در خانه های سازمانی آنها سکونت داشتند. پس از رکود معدن و مدیریت نابسامان شرکت تحت قرار داد و عوامل تصمیم گیرنده مدیریت استان همجوار ( سمنان ) معدن با مشکلات عدیده و سیاست گذاری غلط دولتی تا اعلام ورشکستگی پیش رفت و بخش اعظم کارکنان بومی منطقه به کلان شهرها و آزادشهر کوچ کرده تا عرصه نابودی کهن ترین معدن ایران و یکی از مهم ترین تولید کننده کوک صنعتی ایران فراهم شود .
در زمان حال ، ظاهرا با اعلام ورشکستگی و عدم سود دهی اقتصادی ، بار دیگر درتاریخ ۲۶/۱۲/۱۳۷۸ شرکت سیمان شرق ( مشهد ) پروانه استخراج این معدن را به مدت ۲۵ سال تمدید و تاتاریخ ۲۶/۱۲/۱۴۰۳ اخذ نموده و نام سیمان شرق را به اسم اولیه این معدن افزوده است !
ارتفاعات علی قارا در شمال معدن و کوههای بزلر و قنبرتپه در جنوب آن قرار دارند. رودخانه قشلاق از کنار معدن گذشته و از آب آن در جهت استفاده تأسیسات معدن بهره برداری می‌شود. معدن قشلاق در ناودیس بزرگی به همین نام قرار دارد. وسعت آن ۱۰×۴۰ کیلومتر میباشد. روند محور ناودیس از شمال شرق به جنوب غرب است و از مینودشت تا النگ ادامه دارد. در شمال شرق، جنگلی با پوشش انبوه و در جنوب غرب حالت خشک و استپی مییابد. ارتفاع نسبی منطقه ۱۵۰۰ تا ۱۷۰۰ متر است. مجموع ذخایر تخمینی ناودیس قشلاق، ۴۵۰ میلیون تن است که ۱۷۴ میلیون تن از این ذخایر تا عمق حدود ۶۰۰۰ متر قرار دارند.
ذخایر زغال سنگی این ناودیس در شهرستانهای رامیان، آزادشهر و مینودشت پراکنده اند. معدن قشلاق همراه با ۵ معدن زغال سنگ دیگر در شهرستان آزادشهر واقع شده است. برداشت زغال سنگ از معدن قشلاق به روش زیرزمینی و با حفر تونل استخراجی صورت میگیرد. علت آن، لایهای بودن ماده معدنی و شیبدار بودن آن و وضعیت توپوگرافی منطقه است. به تونلهای شیبدار، گزنگ گفته میشود. این معدن دارای ۷۵ لایه است که ۱۵ لایه آن زغالدار است. تمامی این لایه ها مربوط به سازنده شمشک است که دراوایل دوره ژوراسیک از دوران دوم زمین شناسی تشکیل شده است. در این دوره، شرایط مساعد و آب و هوای گرم و مرطوب سبب رویش جنگلهای انبوه در سراسر شمال ایران شده است. وجود مناطق مردابی و دریاچه های کم عمق در منطقه سبب شده است که بقایای پیکر گیاهان در این حوضه ها انباشته شده و در اثر فشار و فرآیند دیاژنز به زغال سنگ تبدیل شوند.
زغال سنگ قشلاق از دو نوع حرارتی و کُک است. ُکوک نوعی زغال سنگ است که بر اثر گرما دادن زغال سنگ و از میان رفتن مواد فرار آن به دست میآیدو مقدار کربن آن بیشتر از زغال سنگهای معمولی است. زغال سنگ‌هایی برای تولید کُک مناسب اند که مواد فرارشان از ۲۳ درصد کمتر و هر اندازه کک متراکم تر و سخت تر باشد، بهتر است.
کُک شوندگی زغال سنگ قشلاق زیاد است ولی برای تولید کُک مرغوب با زغال مناطق دیگر از جمله سالیدره که درصد کک شوندگی آن زیاد است، مخلوط شده و به کک تبدیل میشود. مهمترین تونلهای استخراج زغال سنگ معدن قشلاق، تونل زاهدی است. این تونل در محدوده مرکزی معدن قرار دارد. گزنگ فطر (به مناسبت افتتاح در عید فطر) با شیب ۲۰ تا ۲۲ درجه و گزنگ میلاد (به مناسبت افتتاح در روز میلاد حضرت رسول اکرم (ص) نیز از تونلهای فعال محدوده هستند. برای چوب بست کاری تونلها، بیشتر از کاج، اکالیپتوس و انجیلی استفاده میشود و به صورت دهن گرگی به هم متصل میشوند. سنجه دره، پهلوان یره و غرب دو از تونل‌های دیگر استخراجی معدن قشلاق هستند. محدوده معدن در مجاورت تونل زاهدی، دارای تأسیسات زغال شویی و تولید کک می‌باشد. تأسیسات معدن قشلاق، اولین و تنها کارخانه زغال شویی و تولید کک در استان گلستان است. زغال سنگ سایر معادن منطقه برای توزغالهای استخراجی توسط واگن از تونل حمل میشود. به علت فاصله نزدیک تونل تا محل بارگیری و کارخانه زغال شویی، برای جا به جایی واگنها، به جای لوکوموتیو، از قاطر استفاده میشود. کارخانه زغال شویی معدن قشلاق در ۳ طبقه ساخته شده است. در طبقه بالا، زغال سنگ و خاک رس مخلوط میشود. در طبقه میانی گل رس باعث میشود که زغال با وزن مخصوص کمی که دارد، از بقیه مواد جدا شود و در طبقه پایین، بارگیری شده و به آسیاب فرستاده میشود. در مرحله آسیاب، زغال، شسته و خرد میشود تا در کوره حرارت لازم را ببیند. در این محل، زغال قشلاق با زغال سالیدره که درصد کک شوندگی آن زیاد است، مخلوط میشود و مجموعاً خرد میشود تا کیفیت کک بالا برود. پس از این مرحله، زغال به کوره ها که در جوار این تأسیسات است، فرستاده میشود. تعداد ۱۰ کوره در معدن وجود دارد (سال ۱۳۸۶). در هر کوره، ۵/۵ تن زغال تا ۸۰۰ درجه حرارت پیدا میکنند. کوره‌ها فاقد دودکش بلند است، ولی در پشت بام هر کوره، سوراخی وجود دارد که گازهای اضافی از آن خارج میشود. در اثر سوختن، در زغال سنگ مرغوبیت و استقامت بیشتری ایجاد شده و کک تولید میشود. پس از ۴۸ ساعت سوختن، با ابزاری به نام بَلور آتش کوره خاموش شده و کک حاصل به انبار معدن منتقل میشود تا به وسیله کامیون ارسال شود. در سال ۱۳۸۶ با سیر صعودی قیمت نفت، توجه به معادن زغال سنگ معطوف گشت و شرکت نیز سعی در افزایش بهره برداری و تکمیل وسایل و تجهیزات معدن نمود.
زغال سنگ و کک تولیدی این، معدن علاوه بر رفع نیاز کارخانه سیمان شرق و کورههای آهک و آجرسازی، در کارخانجات قند، فرو سیلیس و باطری سازی نیز کاربرد دارد.
منبع: دانش نامه گلستان