روستای طرق / کاشمر / خراسان رضوی

سایتها و وبلاگهای روستای طرق

شهرستان کاشمر – استان خراسان رضوی

targhi.ir/

http://www.targhroosta.blogfa.com/

http://targhphoto.photoblog.ir/

روستای زیبای طرق یکی از روستاهای بسیار زیبای کوهستانی در بخش کوهسرخ از توابع شهرستان کاشمر می باشد.

 

این روستا حدود ۹۵۰ خانوار جمعیت دارد شغل اکثریت اهالی روستا کشاورزی می باشد.

 

محمد بن عبدالله کاتبی ترشیزی

محمد بن عبدالله کاتبی ترشیزی) نیشابوری) ، شاعر نادره گوی و وارسته نیمه اول قرن نهم هجری میباشد.وی  زاده  قریه طرق واقع  در بخش کوهسرخ کاشمر فعلی است.  در روزگار اوکاشمر قدیم ( ترشیز) از توابع نیشابور محسوب می شد – لذا کاتبی خود را نیشابوری می داند و می گوید :

همچو عطار از گلستان نیشابورم ولی              خار صحرای نیشابورم من و عطار گل

کاتبی در نیمه دوم قرن هشتم هجری به  دنیا آمد و در نیمه اول قرن نهم هجری قمری در گذشت.  ابتدا به نیشابور رفت و نزد سیمی نیشابوری خطاطی  , ادبیات فرا گرفت  و در شاعری و خوش نویسی شهره گشت. به نحوی که برای خود تخلص کاتبی را برگزید. گویند تبحرش در خطاطی به حدی بود که استاد به او رشک برد. او به حرمت استاد راهی هرات گشت. از آن جا راهی استرآباد (گرگان فعلی ) ، گیلان و سپس شروان شد. در آن جا به بارگاه امیر ابراهیم شاه شروانی راه یافت. مدتی بعد راهی تبریز شد.

او مدح امیران می گفت و صله دریافت می کرد  ولی در هیچ  امیری قدرش را ندانست. مدتی بعد به اصفهان رفت و در حلقه  عارفی چون خواجه صاین الدین ترکه  وارد شد و به کسب کمال پرداخت. سرانجام به استرآباد بازگشت و در سال۸۳۹ هجری قمری  به علت ابتلاء به وبا درگذشت و در یکی از محلات آن دیار به خاک سپرده شد. او قبل از مرگ در مورد  شیوع وبا در استرآباد می گوید:

                             زآتش قهر وبا گردید ناگاهان خراب               

                            استرآبادی که خاکش بود خوش بوتر زمشک

                            اندرو از پیر و برنا هیچ کس باقی نماند         

                            آتش اندر بیشه چون افتد نه تر ماند نه خشک

تذکره نویسان او را شاعری مبدع و حتی بی نظیر دانسته اند. بهتعبیر مصححان این کتاب « متاسفانه در روزگار ما ناشناخته مانده و دیوان شعر و مثنوی هایش تاکنون نه تنها تصحیح نگردیده ، بلکه به چاپ هم نرسیده است.» مصححان سپس نظرات بزرگانی چون ؛ امیر علیشیر نوایی ، امیر دولتشاه سمرقندی  ، سید خواجه نقیب الاشراف ، عبدالرحمان جامی ، امین احمد رازی و دکتر ذبیح الله صفا  را در  مورد جایگاه ممتاز کاتبی بیان نموده اند.

روزگار کاتبی را دوران نابسامانی نثر و شعر و کم مایگی پارسی گویان دانسته اند. تذکره نویسان و صاحب نظران معتقدند که او گرد تقلید نگشت  و با خلاقیت خاص خود غزلیاتی لطیف  و مملو از مضامین عرفانی و عاشقانه تقدیم ادب پارسی نمود.

او را در خلق معانی و رعایت  قئاعد سخنوری حتی در مشکل ترین التزمات توانا و ماهر دانسته اند و عده ای چون مرحوم دکتر صفا او را از این نظر در ادب فارسی بی نظیر دانسته اند.

 تبحر او در شاعری به حدی است که عبدالرحمان جامی اورا خاتم الشعرا لقب داده است.

مصححان کتاب اظهار می نمایند که از مجموعه اشعار کاتبی  7 نسخه در ایران موجود است. این بزرگواران این هفت نسخه را مورد بررسی قرار دادند(البته این نسخه ها هریک دارای بخشی از اشعار می باشند) و  در نهایت نسخه معروف به نسخه مرحوم محمود فرخ خراسانی (قدمت کتابت این نسخه مربوط به عصر شاعر می باشد) را اساس کار تصحیح قرار دادند. در این مجلد ۴۴۸ غزل عرضه شده است.

مصححان بر آنند که مثنوی های کاتبی را به عنوان جلد دوم دیوان او منتشر نمایند. در تذکره ها  آثار کاتبی بدین شرح  ذکر شده است : مثنوی های  تجنیسات ، خمسه ی کاتبی ، دلربا ، سی نامه ، ، گلشن ابرار ،ذو بحرین ، ذوقافیتین ، حسن و عشق ، ناظر و منظور ،بهرام و گل اندام و دیوانی مستمل بر قصاید و غزلیات.

واما غزلی از او:

باز عشق خانه سوزم در دل و جان خانه ساخت           

عقل و جان را داد دستوری مرا دیوانه ساخت

عشق می زد دی در دل ، عقل گفتا :کیستی؟                       

گفت آنکو صد هزاران خانه را ویرانه ساخت

نیست در پیمانه دل غیر خون ،گویا قضا                           

 از پی پیمودن خون بود کین پیمانه ساخت

شمع ما را نیست میل خلق سوزی ، وربود                          

شمع در یکدم تواند کار صد پروانه ساخت

خال او تخم محبت دان که دهقان ازل                                 

کشتزار هر دو عالم بهر این یک دانه ساخت

مردمان افسانه بهر خواب سازند و مرا                              

خواب چشم او میان مردمان افسانه ساخت

هرکسی را سرنوشتی ساخت در عالم شهید                        

 کاتبی را نقطه خال و لب جانانه ساخت

از آثار او: مثنوی ده باب (شبیه بوستان مثنوی) – مجمع البحرین – سی نامه – دلربا – دیوان شامل غزلیات – مفردات – رباعیات و قصایدرا نام برد.

 

دانستنی های کوهسرخ و روستای طرق

بخش کوهسرخ با وسعتی معادل ۲۱۹۳ کیلومتر مربع ، شامل نیمه ی شمالی شهرستان کاشمر می شود. کوهسرخ منطقه ای کوهستانی و فلات مانند است که از هشت سو ، شش شهرستان آن را همچون نگینی در بر گرفته اند : از شمال نیشابور ،از شمال غرب سبزوار ، از مغرب بردسکن ، از جنوب غربی خلیل آباد ، از جنوب و جنوب شرقی کاشمر و از شرق و شمال شرقی تربت حیدریه.

رشته کوه(کوه سیاه) کوهسرخ با دیواره ای بلند گویی خط پایانی بر بخشی از کویر بردسکن و دشت هموار خلیل آباد و کاشمر است . قرار داشتن در ارتفاعات و نزدیکی به دشت ، آب و هوایی متفاوت از نقاط اطراف برای کوهسرخ به ارمغان آورده است . زمستان طولانی عملا دوره ی گرما را محدود کرده است به نحوی که در حال حاضر ، بجز در ادارات ونهادها در هیچ یک از منازل مسکونی روستاها و شهر ریوش کولر وجود ندارد و اگر تعداد انگشت شماری پیدا شوند ، کاربرد چندانی نخواهند داشت.

روستای طرق به همراه روستای ایور جزو بزرگترین وپر جمعیت ترین  روستا های کوهسرخ می باشد و جمعیتی بالغ بر ۳۰۰۰ نفر را داراست .

جاذبه های کوهسرخ :

بهترین فصل سفر به کوهسرخ از اول بهار تا آخر اردیبهشت است . البته مواقع دیگر ویژگی خاص خود را دارد . ما در این گفتار به معرفی برخی جاذبه های گردشگری کوهسرخ به صورت نمونه ای و مختصر می پردازیم :

الف :جاذبه های طبیعی چشم انداز های زیبا و تفرجگاه های کم نظیر کوهسرخ را تحت عنوان جاذبه های طبیعی در این قسمت معرفی میکنیم.

۱- تنگل (جنگل): تنگل ها در کوهسرخ یادآور جنگلهای طبیعی سالیان گذشته بوده است که کم کم به جنگلهای مصنوعی تبدیل شده اند و در کوهسرخ تنگلهایی از این دست فراوانند که از جمله می توان به تنگلهای زیر اشاره کرد:

تنگل های روستای طرق : تنگل نقل که متصل به دشت پیکمر می باشد

تنگل گاوری روستای طرق بسیار سر سبز و دیدنی می باشد

تنگل آب : متصل به روستای کریز و واقع در مغرب این روستا ، تنگل مذکور با جهت شمالی ، جنوبی از مظهر چشمه ی قنات گونه ی آبگرم (گرمک) شروع شده و پس از طی مسیری ناهموار و گذر از چند آبشار کوچک و بزرگ به رودخانه ی شش تراز می پیوندد . آبشارهای زیبای کریز در این تنگل واقع شده است .

بستر تنگ با دیواره های سنگی عمیقی در قسمت آبشارها ، بسیار جالب و جذاب است .

تنگل باغ غازی (باغ غزی): واقع در۲ کیلومتری جنوب شرقی روستای کلاته تیمور با درخت های قدیمی و سر سبز گردو ، چنار ، سپیدار ، بید و درختان میوه ، آب گوارا ، سرسبزی ، فراوانی جنگل های تمشک از ویژگی های خاص آن است .

تنگل قوزستان : در ۸ کیلومتری جنوب روستای کریز قراردارد . تنگلی سرسبز و پوشیده از درختان تنومند گردو، سپیدار ، چنار ،بید و درختان میوه همراه با آبی گوارا . در بعضی قسمتهای این رودخانه نی زارهای طبیعی توجه انسان را بخود جلب میکند . فصل بهار ، فصل خود نمایی ارغوان های وحشی قسمت های غربی این تنگل است . قلعه ی قدیمی قوزستان نیز در این منطقه قرار دارد .

تنگل دربنا : در ۴ کیلومتری جنوب روستای کریز مشابه تنگل قوزستان با طول کمتر .

تنگل بریدر : در ۴ کیلومتری جنوب شرقی روستای داغی دارای درختان بسیار قدیمی و بسیار تنومند گردو و بعضی اشجار مختلف دیگر .

تنگل خوینه : در ۳ کیلومتری جنوب غربی روستای قراچه و جنوب روستای پایین دره پوشیده از درختان گردو و سایر میوه ها .

۲- رود خانه ها : غالبا تمام تنگلها در دره هایی که آب دارند به وجود آمده اند ، که پیش از این بعضی آنها را معرفی کردیم . از این میان رودخانه های کوهسرخ تنها به رودخانه ی دائمی و پراهمیت شش تراز می پردازیم .

رودخانه شش تراز به طول تقریبی ۳۵ کیلومتر تا محل ترازها(شش تراز) یکی از مهمترین رودخانه های در خور ذکر مناطق اطراف است .این رودخانه از وسط باغهای روستای طرق گذشته و با آبیاری باغات مناطقی بسیار دیدنی و چشمه های جوشان را رقم زده است

۳- کوه ها : از بین کوه های مرتفع وجالبی چون باغدشت،پیکمر – چهل دختر – دینگ دینگ گو- کمر قصاب در روستای طرق- سرسپیدار ،کرگیز و … فقط به معرفی مرتفع ترین آنها کمر اره می پردازیم .

کمر اره : با ارتفاع ۲۷۷۵ متر از سطح دریا واقع در کوهسرخ – دهستان بر کوه ۴۰ کیلومتری شمال شرقی مرکز شهرستان کاشمر ، جهت کوه:شمالغربی – جنوب شرقی یکی از بهترین عرصه ها برای کوهنوردان مبتدی و حرفه ای است . با آنکه ارتفاع کمر اره در مقابل ارتفاعات کشور چشمگیر نیست . پوشش گیاهی خاص این کوه از دیگر محسنات آن است: درخت بنه ، انجیر کوهی ، گیاهان خوراکی مانند پیاز کوهی ، سیر کوهی ، کنگر ، غاغرو و…. و گیاهان دارویی نظیر : آویشن ، کلپوره و … .

۴- آبگرم ها :

آب گرم باغ غازی:  در ۸ کیلومتری جنوب شرقی کلاته تیمور و در انتهای تنگل غازی که از طرف خلیل آباد نیز راه دارد . آب آن از گرمای فوقالعاده ای برخوردار است و

بواسطه ی مناظر زیبای اطراف آن ، همه ساله در ایام بهار و تابستان پذیرای مراجعین زیادی می باشد .

آبگرم کریز : در ۲ کیلومتریروستای کریز که بر روی جاده آسفالته منتهی به کریز واقع شده است . اطراف آن دیوار شده و سکوهایی برای آن تعبیه شده است . امتیاز آن

بر سایر آبگرم های کوهسرخ این است که اولا دسترسی به آن آسان است . ثانیا به دلیل اینکه دیوار داشته و محفوظ است ، خانم ها نیز میتوانند استفاده کنند.

آبگرم گرمک : در ۷ کیلومتری شمال روستای کریز و ۷ کیلومتری جنوب روستای بندقراء در دره ای پر درخت و سبز واقع شده و عمده ی آب کال گرمک از آن تامین می شود .

۵- یخچالهای طبیعی : معروفترین یخچال طبیعی کوهسرخ ، یخچال های طبیعی بند قراء است که در ۸ کیلومتری شمال روستا واقع شده است . البته از طرف روستای توندر نیز راه دارد. به نظر می رسد کوه سنگی عظیمی که درمحل یخچال ها قرار داشته بر اثر عاملی ریزش کرده و به تکه سنگ های بزرگی تبدیل شده است که از انباشته شدن سنگ ها روی یکدیگر ، گاه حفره ، چاله و یا چاه های عمیق ایجاد شده است . آب و برف جمع شده در زمستان در داخل این چاه ها و فضای خالی داخل آنها بر اثر جریان هوا و یا عوامل دیگری یخ می زند که در تابستان نیز این یخ ها وجود داشته و هیچ گاه آب نمی شوند. در پایین کوه مذکور چشمه ی آب بسیار سردی وجود دارد که نزدیک به دمای انجماد است .

۶- النگ ها : النگ ها به چمن یا علفزار طبیعی گفته می شود که در اثر رطوبت کافی و همیشگی خاک ، همیشه سرسبز و شاداب است . النگ ها در کوهسرخ بعد از حفر چاه های کشاورزی رو به خشکی و نقصان گذاشته اند . اما هنوز بعضی النگها طراوت و شادابی خود را حفظ کرده اند. که ما به مهمترین آنها یعنی سرمرغ می پردازیم :

النگ سرمرغ در ۵ کیلومتری شمال روستای موشک قرار دارد ، با آنکه هیچ گاه از وجود دام برای چرا خالی نمی شود ولی همیشه مانند چمن فوتبال سرسبز است . النگ سرمرغ با فضای هموار نسبتا مسطح شبیه زمین های ورزش گلف است .

النگ بندفریز در ۵ کیلومتری شرق روستای خضربیگ و در مجاورت قنات بزرگ بندفریز نیز از معدود النگهای کوهسرخ بوده که سالیان متمادی محل کوچ بهاره دامداران مختلف شهرستان کاشمر بوده است.

 

باغ الملو در پاییز

ب : آثار باستانی : در معرفی آثار باستانی بیشتر به معرفی آثاری می پردازیم که نمود بیشتری دارند و در دسترس بوده و آثار بجامانده از آنها قابل توجه است .

۱- بند شاهی : واقع در ۸ کیلومتری جنوب غربی روستای کریز ،که بر روی رودخانه شش تراز بسته شده است . در حال حاضر با خراب و گشاد شدن دو حفره از آبراهه های پایینی سد ، آب رودخانه از آن عبور می کند . سد مذکور به قولی در قرن هفتم و به نقلی در قرن چهارم هجری احداث شده است .

۲- قلعه ی دختر  (قلعه ی بردارود ، بژدارو): در یک کیلومتری غرب سد شاهی و در حاشیه رود خانه بر فراز قله ای سنگی و صعب الوصول ساخته شده است.

.این قله متعلق به اسماعیلیان بوده است که در زمان حمله ی هلاکو تخریب و به آتش کشیده شده است .

۳- قلعه ی پسر : در ۳ کیلومتری شمال غربی قلعه دختر ، روی کوهی بلند و خاکی ساخته شده است . این قلعه قدیمی تر از قلعه ی دختر می باشد و آثار کمتری از آن بر جای مانده است .

۴- سرو ریوش : این سرو بسیار قدیمی که در طول سالیان متمادی آسیب های فراوان دیده است از فرزندان سرو قدیم و مقدس کشمر است . زرتشتیان ساکن در کاشمر و اطراف سرو مقدس کاشمر پس از حمله ی اعراب به ارتفاعات شمال کاشمر که منطقه ای کوهستانی و امن بود پناه آوردند و زندگی جدیدی را در این منطقه"ریوش" بنا کردند. بقایای اندک آتشان (آتشکده ) قبرستان گبرها ( زردتشتیان)و قنات گبری از یادگارهای ایشان در اطراف سرو ریوش است . سرو مذکور در حاشیه یخیابان سرو ریوش ، جنب تکیه ی محترم علی اصغری قرار دارد .

۵- قبرستان قدیمی نامق : قبرستان قدیمی نامق که تاریخ یکی از سنگهای آن به سال ۱۱۲ هجری قمری می رسد ، یکی از قدیمی ترین قبرستان های موجود ودایر در شهرستانهای اطراف است . در کنار قبرستان قدیمی نامق، قبرستان کوچک بهایی های نامق وجود دارد .

۶- قلعه قدیمی چوقان : قلعه کهنه چوقان که از آثار باستانی روستای ایور بوده ، که قدمتی از زمان صفویه داشته و در ۵ کیلومتری جنوب روستای ایور ، در کلاته چوقان (چغِو) واقع است .همچنین دارای برجهای نگهبانی و آثار دیگری که الان هیچ اثری از آنها باقی نمانده و فقط سخنان پیران روستا مدعای این گفته می باشد…. که به دلایل عدم توجه مسئولین و مردم ، فقط اندک اثری و نامی از آن باقی مانده است.

۷- قلعه گبر حصار: واقع در جنوب شرقی روستای خضربیگ نیز از قلعه های گبر نشین منطقه است که هم اکنون بقایای قبرستان گبرها از آن برجای مانده است.

۸- کوه چهل دختر در فاصله ۸ کیلومتری شرق روستای خضربیگ از دیگر آثار باستانی کوهسرخ می باشد.

۹- گردنه شتر (مجسمه دو شتر و یک صندوقچه سنگی) واقع در ۲ کیلومتری جنوب روستای خضربیگ، آثار باقیمانده از کاروان عروس و داماد بخت برگشته ای است که به گفته پیران روستا برای در امان ماندن از شر دزدان از خدا خواسته اند که تبدیل به سنگ شوند.

ج : مزار ها و مکانهای زیارتی :

۱- مزار شیخ ابوالحسن : واقع در ۵۰۰ متری جنوب روستای نامق ، مزار مذکور در دشتی سرسبز و در کنار باغات میوه واقع شده است . شیخ ابوالحسن پدر شیخ احمد جامی نامقی است .

۲- مزار ملا نور محمد مکی : در ۵۰۰ متری حاشیه ی جاده کاشمر به ریوش متصل به روستای مکی و در غرب آن واقع شده است . ساختمان آن از جاده بخوبی مشخص است .

۳- مزار پشت پنجه: در ۱۰ کیلومتری شمال روستای اوندر ، متعلق به ملا محمد مغرب زمین و دو فرزندش. بنایی گلی و ساده دارد ، اطراف آن در گذشته بزرگ بوده است . کوههای اطراف این مزار از اولین و مهمترین چراگاه ها و مراتع دام پروری در کوهسرخ است . قناتی در زیر بستر کال جاری در کنار مزار ظاهر شده که حکایت از سابقه ی طولانی زندگی در آن منطقه دارد .

۴- مزار موشک : در سمت شرقی و متصل به روستای موشک . دو اتاق در کنار مزار ساخته شده است و دور مزار بصورت قبری بزرگ دیوار شده است . روی قبر را سنگ هایی مانند سنگواره یا فسیل به شکل جمجمه ، هندوانه و اشکال دیگر پوشانده است . روی برخی از سنگ ها فسیل هایی شبیه گندم و جو دیده می شود .

۵- چهل مردان : واقع در ۲ کیلومتری جنوب شهر ریوش در چهل مردان مزاری دیده نمی شود ولی منطقه ای مورد احترام است . در قسمتی از این منطقه به نام سمُ دُلدُل مردم طعام نذری می دهند .

۶- مزار تک زیارت : واقع در روستای داغی در سمت غربی تنگل بریدر .

۷- مزار شیخ محمد حسین اشراقی : واقع در سرخاکای روستای ایور که شیخ محمد حسین به سال ۱۲۶۷ ه ش در ترشیز متولد شد . پدرش حاج ملا علی ایوری از عرفا و زهاد عصر خود بود . وی که در کودکی پدرش را از دست داده بود، با همت و تشویق مادرش به تحصیل اشتغال ورزید . مقدمات را در حوزه ی علمیه ی حاج سلطان العلما گذراند . سپس برای ادامه ی تحصیل روانه ی عراق شد و در نجف اشرف ، از محضر عالمان بزرگ آن روزگار بهره ی فراوان گرفته ، به ایران برگشت و در مدرسه ی دارالفنون تهران، به عنوان استاد ادبیات مشغول تدریس شد .

نگاهی به گویش محلی بخش کوهسرخ و روستای طرق

شرایط جغرافیایی همیشه تمام حوزه های زندگی انسان را تحت تاثیر قرار می دهد و با نگاهی گذرا بر زندگی مردم و منطقه که در آن زندگی می کنن متوجه این تاثیر خواهیم شد و زبان،لهجه و گویش هم از این امر مستثنی نیست به طور مستقیم تحت تاثیر شرایط قرار میگیرد طوری  که هر منطقه با توجه به شرایط آب و هوایی و جغرافیایی که دارد نوع خاصی از گویش را می طلبد به عنوان نمونه نوع زبان و گویشی که در مناطق کویری و کوهستانی ایران رایج است شاهدی  بر صحت این ادعا است.اگر به گویش و لهجه مردم یزد و کرمان توجه کنیم متوجه خواهیم شد که حرکت کسره بیشترین کاربرد را دارد و این حرکت در زبان فارسی به عنوان حرکتی نرم و آرام شناخته شده است و در مناطق کوهستانی شرایط دقیقا بر عکس بوده و جاری بودن خشونت کوهستان در میان سخنان به وضوح قابل لمس است  و همانطور که کوهسرخ به واسطه رشته از کوهها از شهرستان کاشمر مجزا میشود گویش مردم این منطقه هم تفاوت فاحشی با گویش شهرستان کاشمر دارد و کاربرد حرکت"ضمه " که ویژگی های نزدیک به حرکت "کسره" را دارد در شهرستان کاشمر رایج است.که تقریبا در کل منطقه کاشمر،بردسکن و خلیل آباد تنها کوهسرخ است از لحاظ داشتن ویژگی ها و قابلیت های خاص در بیشتر حوزه ها به ویژه بحث گویش می درخشد.و از طرفی  کوهسرخ نیز دارای  شرایط  کوهستانی و سرد با آب و هوایی بسیار خشن می باشد که باعث شده بیشتر مردم این منطقه در میان کلمات خود از فتحه استفاده کنند. لهجه کوهسرخ همانند لهجه شهرستان نیشابور می باشد  به عنوان مثال :
"قلعه و خنه" وبسیاری واژه های دیگر با حرکت فتحه تلفظ می شوند و در حالت عادی هم که مردم این منطقه با هم صحبت می کنند با کمی دقت متوجه این خشونت و زمختی در کلام آنها خواهیم شد.تن صدا در این منطقه تقریبا سنگین و خشن است طوری که اگر شخصی برای اولین بار به  گفتگوی میان افراد این منطقه گوش فرا دهد در نظر اول گمان می کند که طرفین با هم  بگو مگو می کنند  در صورتی که این گونه نیست و یکی دیگر از خصوصیات گویش در  این منطقه این است که معمولا  خیلی تند و سریع از دهان بیرون می آید به گونه ای که بسیاری از شنونده های نا آشنا  این امر را تایید می کنند.و با این که منطقه کوهسرخ یک مرکز بخش و بیست و هشت پارچه آبادی دارد هیچ دو روستایی را نمی توان پیدا کرد که از لحاظ گویش شبیه به هم باشند بلکه تفاوت های بسیار غریب طرز گفتار و واژ ه ها وجود دارد که نشان از استعداد بالقوه منطقه در دارا بودن این نوع از گویش است.