ویرانباغ – جلفا – آذربایجان شرقی
در اطراف شهر جلفا دره ای بزرگ، وسیع ، کوهستانی و صعب العبور وجود دارد که به نام " دره شام " معرف است و اکثر کلیسا ها نیز در این دره واقع شده اند . روستای ویرانباغ نیز در دل این دره در حاشیه ی " رودخانه ی دره شام " یا قزل چای که به رودخانه ی قطور نیز معرف است ،واقع شده است . این رودخانه از تلاقی سه رود قطور ( که از کوههای واقع در مرز ترکیه سرچشمه گرفته واز شهر خوی میگذرد.) ، رودخانه ی آغ چای ( که از کوههای واقع در مرز ترکیه سر چشمه گرفته و از شهر قره ضیاالدین و منطقه چایپاره میگذرد.) و رودخانه ی آجی چای ( که از کوه های شهر مرند سرچشمه میگیرد.) تشکیل شده که این سه رود در روستای مراکان به هم می پیوندند که بعد از تلاقی به آن قزل چای می گویند و چون از روستاهای قره ناز و ویرانباغ واقع در منطقه ی دره شام میگذرد به رودخانه ی دره شام نیز معرف است .
ساکنان این روستا در طول تاریخ ارمنی بوده اند و به امر کشاورزی و باغداری می پرداختند که بنا بر قول های معروفی که سینه به سینه در میان اهالی نقل شده است باغ های بسیاربزرگ و سرسبز انگور، انجیر و گلابی در این روستا وجود داشته که منبع اصلی در آمد ساکنبن آن بوده است . همچنین آثار تاریخی به جامانده از جمله دو کلیسای سورپ گئورک ( آغ کلیسا ) و کلیسای گریگوروس(قره کلیسا) و همچنین قبرستان های ارامنه و بقایای خانه های ویران شده ارامنه گواه این امر میباشد. که بعد از کوچ مسلمان ها به این منطقه در کنار هم با صلح و دوستی می زیسته اند که بقایای خانه های ارامنه و مسلمانان و همچنین قبرستان آنها در کنار آغ کلیسا واقع میباشد. بعدها که ساکنان ارمنی این منطقه در سال ۱۹۱۵ توسط ترکان عثمانی قتل عام شده و افراد باقی مانده از این منطقه کوچ کردند (برگرفته از دانشنامه ی آزاد ویکیپدیا) ،باغ های آنها به علت عدم رسیدگی خشکید و نام ویرانباغ به همین علت برای این روستا انتخاب شده است . در منطقه ی دره شام روستاهای ویرانباغ، کلیدداغی ، دودای ، تره میش ، قره ناز و گجلرات قراردارند که روستای ویرانباغ فعلی کمی بالاتر از روستای ارمنی نشین قبلی ساخته شده و تمامی اهالی آن از ایل ورمزیار میباشند.
این روستا دارای پتانسیل عظیمی از زمین های زراعی و مراتع و ذخایر معدنی میباشد که به علت صعب العبور بودن منطقه و عدم وجود راه مواصلاتی ماشین رو تمامی اهالی آن به شهر های اطراف کوچ کرده و تعداد بسیار معدودی به امر کشاورزی و دامپروری مشغولند در حالی که مراتع سرسبز آن می تواند چراگاه هزاران راس گوسفند باشد و بیش از صد ها هکتار زمین زراعی در کنار رودخانه ی پر آب به علت بی مهری مسولین در مورد احداث راه ارتباطی بلا استفاده مانده است .
راه های ارتباطی که میتوان به این روستا سفر کردعبارتند از :
*شهر جلفا – روستای گلفرج – روستای کلیدداغی – روستای ویرانباغ ( که مسیر کلیدداغی تا ویرانباغ را باید به صورت پیاده یا با استفاده از چهار پایان گذر کرد. )
*شهر ایواوغلی – روستای مراکان – روستای ویرانباغ ( که مسیر مراکان تا ویرانباغ را تنها میتوان با تراکتور یا به صورت پیاده طی کرد. )
*شهر جلفا – ازکنار پاسگاه فرهادی در امتداد رودخانه ی دره شام ( قطور ) به صورت پیاده حدود ۱۰ کیلومتر .
آثارتاریخی که در این روستا وجود دارد عبارتند از :
· زیارتگاه حضرت جرجیس (ع)
· کلیسای سورپ گئورک Surb Gueovyue
· کلیسای گریگوروس St. Grigorus
· بقایای خانه های روستای ارمنی و مسلمان نشین ویرانباغ و قبرستان آنها
· چندین کلیسای کوچک دیگر که اکثرا در میان دره ها و کوه های روستا واقع شده اند.
این روستا همچنین جاذبه های طبیعی فراوانی با مناظر و چشم انداز های زیبا دارد که چشم هر بیننده ای را خیره میکند.
***********
آثارتاریخی که در این روستا وجود دارد عبارتند از :
* زیارتگاه حضرت جرجیس (ع) :
حضرت جرجیس (ع) بعد از حضرت عیسی (ع) ،دین وی را در میان مردم تبلیغ و ترویج میکرد که بنا به قصه های قرآنی دشمنان وی چندین بار اورا به قتل رساندند ولی به اذن خدا او دوباره زنده شد که به روایات متعددی آرامگاه حضرت جرجیس در بالای کوهی در میان انبوه درختان تنومند طبیعی و سرسبز و در کنار چشمه ی آب کوچکی که از کوه های اطراف زیارتگاه سرچشمه میگیرد ،و در روستای ویرانباغ میباشد . همچنین در این روستا منطقه ای به نام " اولن شهر " یا شهر مرده وجود دارد که معروف است شهر در زیر زمین فرورفته و شاید همان شهر محل زندگی آن حضرت باشد که دچار عذاب الهی شده اند.
البته بنای زیارتگاه آن حضرت به علت حفاری های غیر قانونی که به دفعات بسیار انجام شده است ، خراب گشته و تقریبا رو به ویرانی میباشد.
* کلیسای سورپ گئورک Surb Gueovyue :
این کلیسا از کلیسای سنت استپانوس کمی کوچکتر است و سنگ نبشته و نقش و نگارندارد. گنبد کلیسا بر روی طوقه استوانه ای متکی است و ازنظر معماری به کلیسای وانک St. Amenaprkitch در جلفای اصفهان شباهت دارد.این کلیسا دارای پلان مستقل بوده ومحراب آن در ضلع شرقی در مستطیل محاط بوده و فضای داخلی اش به وسیله ی ستون های دو ردیفه به چند قسمت تقسیم میگردد.
* کلیسای گریگوروس St. Grigorus :
کلیسای گریگوروس یاجرجیس همانند سورپ گئورک عاری از سنگ نبشته و نقش برجسته تزیینی بوده وبنای آن به شیوه سورپ گئورک ساخته شده است . واروژن آراکلیان آن را به سده ی ۱۹ میلادی منسوب میکند.
متاسفانه بنای هردو کلیسا به دلیل حفاری غیر مجاز در بعضی قسمت ها تخریب شده است .
*بقایای خانه های روستای ارمنی و مسلمان نشین ویرانباغ و قبرستان های آن ها
*چندین کلیسای کوچک دیگر که اکثرا در میان دره ها و کوه های روستا واقع شده اند :
در این روستا علاوه بر دو کلیسای مذکور چندی کلیسای کوچک دیگر نیز وجود دارد که بیشتر در
دره ها واقع شده اند از جمله :
کلیسایی در دره مولو در کنار درختان تنومند و چشمه ی آب کوچک ، کلیسای واقع در دره قزلو ،
کلیسای قزل قیه و… .
**************
این روستا هم چنین جاذبه های طبیعی فراوانی دارد از جمله :
*رودخانه دره شام :
که در تمام طول مسیر از روستای مراکان تا محل تلاقی آن با رود ارس در کنار جاده مرزی جلفا- سد ارس ، با مناظر طبیعی و چشم انداز های بسیار زیبا در دل کوه های سر به فلک کشیده چشم هر بیننده ای را خیره میکند.
* کوه های سر به فلک کشیده با مراتع سرسبز و پر برکت در دامنه آن و حیات وحش بکر با انواع گونه حیوانات وحشی در دل آن از جمله : بز کوهی ، پلنگ ، روباه ، خرگوش و … .
*چشمه های متعدد با آب گوارا از جمله چشمه ی قینر که آبش از دل زمین میجوشد و گرم بوده و برای سلامتی مفید ودرمان بسیاری از بیماری های رماتیسمی میباشد.
*اوچی اسماعیلین گویوسو (چاه اسماعیل صیاد):
چاهی با عمق حدودا ۴ متر در قله ی کوهی در مراتع سالابرد در زمان سکونت اهالی در روستا توسط شخصی به نام اسماعیل که شکارچی آهو بوده است حفر شده است.آب این چاه ازدل کوه میجوشد و منظره ی بدیع اش در ستیغ کوه چشم نوازی میکند.
*دام داما :
دره ای طبیعی به صورت پلکانی با انبوه درختان انجیر وحشی با طعمی خوش و همراه با چشمه ی آبی بین دو کوه و در ارتفاع قرار دارد. هم چنین در بالای این دره غار عظیمی وجود دارد که در زمان بلایا و جنگ ها پناهگاه مناسبی برای ساکنان روستا بوده است .
