جور – نیشابور – خراسان رضوی

«جوری»، زادگاه مجاهد شهید –شیخ حسن جوری-، دهکده‌ای است سرسبز که در حدود شرق شهر نیشابور واقع شده است. روستای جوری از توابع دهستان دربقاضی بخش مرکزی شهرستان نیشابور می‌باشد. در لغت‌نامه دهخدا در باره این روستا آمده است: «جوری: دهی از دهستان دربقاضی بخش حومه شهرستان نیشابور. این ده در جلگه قرار گرفته و معتدل است … آب آن از قنات و محصول آنجا غلات است.» جوری، در موقعیت جغرافیایی ۳۶ درجه و ۹ دقیقه و ۱ ثانیه شمالی و  ۵۸ درجه و ۴۹ دقیقه و ۳۲ ثانیه شرقی واقع شده و بر اساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن ۱۳۸۵ خراسان رضوی، ۱۱۰ نفر جمعیت در قالب ۲۸ خانوار در این روستا ساکن بوده‌اند. بازمانده‌های نیشابور کهن از جمله تپه باستانی ترب‌آباد در حدود شمال شرقی و محوطه باستانی شادیاخ در حدود شمال غربی و با فاصله‌ای نزدیک از این روستا واقع گردیده است. جاده نیشابور به کدکن که از سمت نیشابور، از باغ آرامگاه امامزاده محروق آغاز می‌شود، روستای جوری را از میان به دو قسمت تقسیم می‌کند. همسایگان این روستا در جهت شمال، روستای بحرودی؛ در غرب، روستای بهمان؛ در جنوب روستای قلعه‌نو سیدها و در شرق روستای محمودآباد فضل می‌باشند. «جوری» در منطقه تاریخی و گردشگری شرق شهر نیشابور واقع شده است به طوری که: از سمت شمال، از طریق جاده کدکن که از میان این روستا می‌گذرد به باغ آرامگاه امامزاده محمد محروق، باغ خیام، افلاک‌نمای خیام، آرامگاه یغما، و سپس باغ آرامگاه عطار و محوطه باستانی شادیاخ؛ و از سمت جنوب، با ادامه مسیر در جاده کدکن به روستای فرج‌آباد و باغسرای ونیز؛ و آرامگاه فضل‌بن شاذان و تپه باستانی ترب‌آباد نیز در جبهه شرقی و شمالی این روستا قرار دارند که زمین‌های کشاورزی و چند روستای دیگر، حدفاصل بین جوری و مناطق یاد شده است.

بنابر آنچه از متون تاریخی برداشت می‌شود این است که قدمت «جوری» به پیش از قرن چهارم هجری می‌رسد، این روستا که دارای دو بخش علیا و سفلی بوده، در پی گسترش شهر، به یکی از محلات بزرگ شهر تبدیل شده و در قالب یکی از محلات شهر، به حیات خود ادامه داده است معجم‌البلدان یاقوت حموی و احسن‌التقاسیم مقدسی و مراصدالاطلاع بغدادی، از محله‌ «جور» نیشابور یاد کرده‌اند. «والجور محلّه بنیسابور». الحاکم در «تاریخ نیشابور» در بخش «ذکر قری و قنوات که بر حوالی شهر و قهندز بود به ازدیاد عمارات در شهر و سور داخل شد و باغات و بساطین محلات شهر گشت» از «جوری علیا و سفلی» نام می‌برد و در ادامه می‌نویسد « … این مجموع قنوات و قری بود بر جوانب شهر. به کثرت عمارت همه محلات و کوچه‌ها شهر شد و باغات و بساطین و مقابر آن در محلات داخل گشت.» همانطور که گفته شد «جوری» به مرور زمان با گسترش شهر، یکی از محلات نیشابور می‌شود و الحاکم در «ذکر محلات شهر و اوصاف و اوضاع آن» می‌گوید «و تمامی محلات، چهل و هفت بود … محله جوری علیا، عیدگاه آنجا بود. درو بساتین و انهار بسیار بود. محله جوری سفلی …». دکتر محمدرضا شفیعی کدکنی در «تعلیقات عام» تاریخ نیشابور الحاکم  می‌نویسد: « جور به عنوان یکی از محلات نیشابور را سمعانی و ابن اثیر و یاقوت نام‌برده‌اند ولی اطلاع بیشتری در این باب نداده‌اند. در باب وسعت و اهمیت محله جوری، مقدسی می‌گوید: شنیدم که ابوعلی علوی به ابوسعید جوری می‌گفت: «تو شیخ محله‌ای هستی که اگر مجزا از نشابور بود، هر آینه به طبل و علم نیاز داشت و به امیری محکم» یعنی خود شهری مستقل بود با تمام ویژگی‌های یک شهر. از جمله محلات نیشابور که مقدسی آنها را برابر نصف شیراز آن عصر می‌شمارد یکی همین محله جوری است.» اما باید گفت که در جریان حمله ویرانگر مغول در قرن هفتم هجری، که تمام شهر با خاک یکسان شد و پس از چندی شهر غازانخانی در حدود غرب شهر قدیم، برپا شد، «جوری» در قالب یک روستا، خارج از شهر نیشابور پدیدار گشت.

اما «جوری»، نه تنها زادگاه و پرورشگاه شخصیت مجاهد بزرگ قرن هشتم هجری –شیخ حسن جوری– است بلکه از آن عالمان و محدثان فراوانی برخاسته‌اند که یاقوت حموی، نام تعدادی از این بزرگان را در معجم‌البلدان آورده که در دوره زمانی قرن سوم و چهرام هجری می‌زیسته‌اند، و عبارتند از: بوطاهر احمد پسر محمد پسر حسین طاهرى جورى (گورى) ]متوفی۳۵۳ق[، محمد بن اسکاب [اشکاب] پسر خالد بوعبدالله جورى نیشابورى ]متوفی۲۶۸ق[، حسین پسر على پسر حسین جورى نیشابورى ]متوفی۳۹۴ق[، بوسعید احمد پسر محمد پسر جبرئیل جورى نیشابورى، محمد پسر یزید جورى نیشابورى، محمد پسر احمد پسر ولید پسر ابراهیم پسر عبدالرحمن اصفهانى جورى، بوسعد احمد پسر محمد پسر ابراهیم فقیه ]متولد ۳۴۱ ق[، عمر پسر احمد پسر محمد پسر موسى پسر منصور جورى. در تاریخ الحاکم نیز در بخش «مشایخ حدیث از اهل نیشابور» به یکی از راویان حدیث، به نام «احمد بن محمد بن الحسین بن علی، ابوطاهر الطاهری النیسابوری من محله جوری» یادمی‌شود.

در شمال دشت نیشابور و در دامنه‌‌های کوهستان بینالود و در حدود دوازده کیلومتری شمال شهر شهر نیشابور –از میدان باغرود- غاری قرار دارد که نیشابوری‌ها آن را «هفت غار» می‌نامند. هفت‌غار همان جایی است که سلطان العارفین قرن سوم هجری -ابراهیم ادهم مروزی- ۹ سال در خلوت و عبادت و سلوک عرفانی گذرانده و عطار نیشابوری در فصلی از «تذکره‌الولیاء» به شرح احوالات و سرگذشت ابراهیم ادهم در این غار پرداخته است و به همین دلیل است که این غار را «غار ابراهیم ادهم» نیز نامیده‌اند. غار ابراهیم ادهم همچنین محل ملاقات شیخ ابوسعید ابوالخیر و ابوعلی سینا و نیز خفیه‌گاه (پنهان‌گاه) مجاهد بزرگ قرن هشتم هجری –شیخ حسن جوری- است. در روضه‌الصفا آمده است: «اما روزی بامداد، شیخ خلیفه را از ستون مسجد ]در سبزوار[ به حلق آویخته دیدند که خشتی چند، در زیر ستون بر روی هم چیده شده بود و چنان می‌نمود که او خود را به حلق از ریسمان آویخته باشد. مریدان شیخ خلیفه، پس از آن، دست ارادت به شیخ حسن جوری دادند و او به نیشابور رفت و مردم را به راه شیخ خلیفه دعوت کرد و بیشتر مردم کوهپاینه نیشابور، مرید او شدند. شیخ حسن، هر که در حلقه ارادت او می‌آمد نامش را ثبت می‌کرد و می‌گفت حالا وقت اخفاست و می‌فرمود تا حالت حرب مرتب داشته، موقوف اشارت باشند.» در کتاب «درآمدی بر جغرافیا و تاریخ نیشابور»، غار ابراهیم ادهم، خفیه‌گاه شیخ حسن جوری، معرفی شده است.

تصویر: ورودی و تاج غار ابراهیم ادهم نیشابور

منابع:

عباس قدیانی، «فرهنگ توصیفی تاریخ ایران»،

انتشارات فرهنگ مکتوب، ۱۳۸۴.

ابوعبدالله حاکم نیشابوری، «تاریخ نیشابور»، ترجمه محمدبن حسین خلیفه نیشابوری،

به تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی کدکنی، انتشارات آگه، ۱۳۷۵.

محمدحسین پاپلی یزدی، «فرهنگ آبادیها و مکانهای مذهبی کشور»،

بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی، ۱۳۸۸.

طاهری، علی، «درآمدی بر جغرافیا و تاریخ نیشابور»،

انتشارات ابرشهر، زمستان ۱۳۸۴.

مدخل «جور»، دانشنامه جغرافیای تاریخی جهان اسلام، پژوهشکده تاریخ اسلام.

علی‌اکبر دهخدا، «لغت‌نامه»، انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۷۷.

محمدبن خاوندشاه بلخی، «روضه الصفا»،

تهذیب و تلخیص عباس زریاب، انتشارات علمی، ۱۳۷۵.