فرنق – خمین – مرکزی
موقعیت جغرافیایی
فرنق در ۴۹ درجه و ۵۷ دقیقه طول شرقی و ۳۳ درجه و ۳۸ دقیقه عرض شمالی؛ و در ۱۷ کیلومتری جنوب غربی شهرستان خمین و ۳۲۳ کیلومتری جنوب غربی تهران قرار دارد. روستای فرنق دارای موقعیتی پایکوهی است که در میان کوه‌های پراکندهٔ دامنه‌های شرقی زاگرس مرکزی واقع شده‌است.
ویژگی‌های طبیعی
موقعیت پایکوهی فرنق و وجود آب و هوای معتدل و خشک، میانگین دمای سالانه بین ۱۵- و ۳۳+ را برای این روستا موجب می‌شود که طبیعتا دارای زمستان‌های سرد و تابستان‌های نیمه معتدل است. میزان بارش در فرنق به تأسی از موقعیت جغرافیایی این روستا (به خصوص نزدیکی با دشت کویر) پایین است، هرچند زمستان‌های پر برف و سردی را پشت سر می‌گذراند. نشست گاه فرنق بر روی سنگ‌های رسوبی واقع شده و همین عامل، زمین‌های کشاورزی را هم تحت تأثیر خود قرار داده، به گونه‌ای که به طور کامل حاصلخیز نیستند. آب کشاورزی روستا از یال‌های شرقی اشترانکوه سرچشمه می‌گیرد و به دلیل دوری از سرچشمه، بعضاً دچار دوره‌های چند سالهٔ خشکسالی می‌گردد. اما به تازگی سدی خاکی بر روی رودخانهٔ فصلی جنوب روستای فرنق احداث شده که پس از آبگیری، زمین‌های پایین دست روستا را مشروب خواهد نمود. پوشش گیاهی فرنق را بوته‌های گون و درختچه‌های گز تشکیل می‌دهند که منظره‌ای بیابانی به اطراف این روستا داده‌است.
جغرافیای تاریخی
وجود تپه‌های باستانی در اطراف فرنق، گواهی بر عمر دیرینهٔ این روستا است. بعضی از این تپه‌ها به گفتهٔ اهالی زمانی محل سکونت بوده که با وقوع زلزله‌ای در زیر خاک مدفون شده‌اند و سالهای اخیر حفاری‌های غیر مجاز بسیاری در این تپه‌ها صورت گرفته که سیمای آن را به میزان بسیاری تغییر داده‌است. تونل‌های زیر زمینی (کَنده)های بسیاری هم در پیرامون و داخل روستا موجود است که در گذشته و به ویژه در زمان پس از حملهٔ مغول جهت مخفی شدن اهالی و پنهان نمودن اشیاء با ارزش از آن استفاده می‌شده‌است. برخی از این تونل‌ها که تعدادی مشابه آنها در اطراف شهر خمین هم دیده می‌شود، هم اکنون به آغل‌هایی جهت نگهداری گوسفند‌ها تغییر کاربری داده‌اند.
پیرامون نام (فَرنَق) گفته شده همان (خُوَرنَق) شکارگاه معروف بهرام گور بوده و به روایتی دیگر، تغییر شکل دادهٔ نام (فرانک) از شاهزادگان ساسانی بوده‌است. در این مورد، اهالی روستا نظر صائبی ندارند. باقی ماندهٔ گورستان قدیمی کلیمیان در جنوب روستا و آن سوی رودخانه فرنق نیز دلیلی بر قدمت سکونت در این روستاست، به طوری که بعضاً شناسنامه‌های سنگی سیصد ساله هم در حوالی آن قبرستان مشاهده گردیده‌است. گورستان فعلی فرنق نیز که بر فراز تپه‌ای مشرف به روستا قرار گرفته، با وجود سنگ‌هایی بعضاً تا ۲۰۰ ساله، حداقل سابقهٔ سکونت در این روستا را به ما می‌نمایاند. اما از منظری دیگر، سابقهٔ سکونت و حضور انسان در آن منطقه را تا چند هزار سال هم تخمین زده‌اند. آن طور که در کتاب (موزه‌هایی در باد) که در سال ۱۳۶۸ برنده جایزه برترین پژوهش سال گردید آورده شده، نقاشی‌های سنگی بیشماری در راه فرنق به روستاهای همجوار وجود دارد از جمله راه‌های مالروی فرنق به هاجیله، به خار و نصرآباد و روستاهای دیگر. این حکاکی‌ها همچنان در باد و باران استوار مانده‌اند.
ویژگی‌های انسانی
مطابق نتایج آخرین سرشماری منتشر شده جمعیت روستای فرنق بالغ بر ۱۶۰۸ نفر برآورد شده‌است که ۵۳ درصد از این جمعیت را زنان تشکیل می‌دهند. در گذشته جمعیت روستا بیش از رقم کنونی بوده (حدود۳۰۰۰ نفر در سالهای ۴۵-۱۳۴۰) که به دلیل مهاجرت برای یافتن شغل اکنون جمعیت رو به کاهش نهاده‌است. از منظر فرهنگی، به این دلیل که فرنق در محل تلاقی سه استان (مرکزی-لرستان-اصفهان) قرار گرفته تا حدود زیادی از این فرهنگ‌ها متأثر شده، چنانکه این موقعیت ویژهٔ جغرافیایی، سبب مهاجرت‌های بسیاری نیز به این روستا گردیده‌است. از جمله، مهاجرت گروهی از اقوام لُر از سمت الیگودرز و حتی شماری از عشایر حاشیه‌های رود دز به فرنق، که سیمای ظاهری و فرهنگی این روستا را تا حد بسیاری تغییر داده‌است، چنانکه می‌توان گفت به میزان خروجی‌های این روستا به مقصد خمین، اصفهان و تهران؛ ورودی‌های فرنق عموماً از روستاهای لُر زبان غرب و جنوب غربی این روستا می‌باشند. شغل عمده ساکنین فرنق کشاورزی است. همین موضوع را می‌توان در مهاجرت از فرنق یا ورود به این روستا تأثیر گذار دانست. عدم وجود شرایط برای گسترش زمین‌های کشاورزی به دلیل فقدان منابع آبی و نبود خاک حاصلخیز، جوانان روستا را به امید یافتن شغلی مناسب تر و مطمئن تر، راهی شهرهای خمین، تهران و همینطور اصفهان نموده‌است. در عوض، دامداران و عشایر محروم شمال خوزستان، این روستا را چون واحه‌ای نسبت به بیابان‌های خشک محل سکونت سابق شان گرامی می‌دارند و آن را محل امنی جهت زندگی می‌دانند.
ویژگی‌های اقتصادی
شاید بتوان گفت اقتصاد فرنق به میزان حدود هشتاد در صد مبتنی بر کشاورزی و باغداری است. غلات از جمله لوبیا، گندم و جو، عمده ترین محصولات کشاورزی این روستا و روستاهای همجوار را تشکیل می‌دهد. همینطور محصولات غده‌ای زیرزمینی مثل سیب زمینی و پیاز و تا حدودی صیفی جات مثل خیار و کدو که این دو مورد اخیر بیشتر جهت مصرف روزانه کشاورزان کشت می‌شوند.
دامداری، دیگر عامل مهم اقتصادی فرنق است. همانطور که در جدول ۱ دیده می‌شود، ۱۳ درصد از اقتصاد فرنق را دامداری تشکیل می‌دهد. گونه‌های دامی این روستا را ۳۰ درصد دام‌های خانگی (گاو) و طیور و ۷۰ درصد را گله‌های گوسفند و بز شامل می‌شود.
عامل دیگر، صنایع دستی است که سهمی به نسبت ناچیز را به خود اختصاص داده‌است و آن هم عمدتاً مربوط به بافت فرش و قالیچه در کارگاه‌های کوچک خانگی است. سایر موارد نیز شامل عوامل محدود دیگری مثل یک کارگاه رشته بُری و تعدادی مغازه روستایی می‌شود.
ویژگی‌های کالبدی
فرنق در حد فاصل دو شهرستان خمین (۱۷ کیلومتر) از استان مرکزی و الیگودرز (۴۵ کیلومتر) از استان لرستان قرار گرفته و همانگونه که پیشتر اشاره گردید، با استان اصفهان نیز از طریق شهرستان گلپایگان هم مرز است (سد گلپایگان در ۲۰ کیلومتری جنوب شرقی فرنق واقع است). راه‌های منتهای به خمین و الیگودرز تماماً آسفالته و مطلوب هستند. شرایط ذکر شده، فرنق را دارای موقعیتی چهارراهی نموده، چه بسا درگیری‌های بسیاری در گذشته بین مالکین دولتی و حکومتی و اهالی بر سر تملک این منطقهٔ استراتژیک روی داده‌است. راه‌های اصلی داخل روستا نیز در سال ۱۳۷۴ آسفالت شده، اما در زمان حاضر به دلیل حفاری‌های مختلف از سوی سازمان‌های اجرایی دولتی به شکلی بسیار نامطلوب درآمده‌است. راه‌های داخلی منشعب از راه‌های اصلی روستا نیز همگی خاکی هستند.
راه‌های داخلی منشعب از راه‌های اصلی روستا نیز همگی خاکی هستند. تیپ خانه‌های سنتی و قدیمی فرنق به صورت کاملاً خشتی و کاهگلی با سقف چوبی است، هرچد که در سالهای اخیر این خانه‌ها یکی پس از دیگری به مخروبه‌ای تبدیل می‌شوند و جای آنها را خانه‌های کوتاه آجری با سقف آهنی می‌گیرد. فرنق به لحاظ موقعیت استراتژیکی که ذکر شد، دارای چندین برج (برجک) نیز جهت دیده بانی و تیراندازی بوده‌است.
به طور کلی، شکل ظاهری خانه‌های روستایی و سقف آن که حتی با وجود آهنی بودن همچنان با کاهگل اندود می‌شود، برگرفته از ویژگی نیمه بیابانی تا حدودی پایکوهی فرنق است که معمولاً شاهد باران‌های فصلی و نه چندان یکنواخت می‌باشد. دیگر عامل، وجود دیوارهای قطور خشتی با روکش کاهگل است که وجود آن نیز به واسطهٔ جنگ‌ها و درگیری‌های پیش گفته می‌باشد.
امکانات و تاسیسات روستای فرنق از سال ۱۳۵۹ فرنق دارای برق شد و بعد از آن در حد فاصل سالهای ۱۳۶۱ تا ۱۳۶۲ آب آشامیدنی به وسیله لوله کشی به خانه‌های فرنق راه یافت که هم اکنون نیز همان مخزن قدیمی که با آب چاه پُر می‌شود، آب شرب فرنق را تأمین می‌کند گاز شهری نیز در سال گذشته (۱۳۸۵) به خانه‌های فرنق راه یافت و با در نظر گرفتن مخابرات فرنق که در سالهای اخیر همهٔ روستا را تحت پوشش خطوط تلفن قرار داده‌است ، می‌توان گفت فرنق در حال حاضر از تمامی امکانات چهارگانه اولیه(آب، برق، گاز و تلفن) بهره مند است.
فرنق دارای ۴ مسجد و یک مسجد جامع می‌باشد . همچنین یک درمانگاه شبانه روزی، دو حمام عمومی ، دو مدرسه، راهنمایی و دبیرستان مجزای دخترانه و پسرانه، یک شرکت تعاونی روستایی، دهداری، پایگاه بسیج روستایی، مهد کودک، شورای حل اختلاف، و همچنین ۱۱ واحد فروشگاه کوچک روستایی می‌باشد.
ارتباط روستا با روستاهای اطراف
فرنق مرکز دهستان رستاق است و همین، موجب تمرکز بیشتر امکانات و تأسیسات در این روستا شده‌است. به طور مثال، تمام روستاهای این دهستان فاقد دبیرستان یا درمانگاه شبانه روزی اند. به همین دلیل، جمعیت زیادی از روستاهای اطراف روزانه جهت بهره مندی از خدمات وارد فرنق می‌شوند. از جمله از روستاهای عباس آباد، منظریه، زینل آباد، خار، نصر آباد، برگله، فرنام و… در عین حال، برای رفع نیازهای روزمره، مردم روستای فرنق به شهر خمین مراجعه می‌کنند، چون هیچ روستایی در نزدیکی فرنق وجود ندارد که مهمتر از این روستا باشد و بتواند برطرف کنندهٔ نیازهای این روستا باشد. مردم فرنق جهت معالجات پزشکی، استفاده از کتابخانه‌های عمومی، سینما، تحصیلات دانشگاهی و موارد دیگر به خمین مراجعه می‌کنند.
نتیجه گیری
اقتصاد مبتنی بر کشاورزی و دامداری مهمترین ویژگی روستاهای ایران است. در این مورد، عواملی نظیر کم آبی و خشکسالی بسیار می‌توانند مخرب و زیان آور باشند. روستای فرنق نیز از این قاعده مستثنی نیست، چه بسا خشک سالی چند سالهای که در حد فاصل سالهای ۱۳۷۱ تا ۱۳۷۷ در فرنق و روستاهای اطراف رخ داد، موجب تغییرات بسیاری در سیمای ظاهری روستاها و همینطور شرایط و ترکیب جمعیتی آنها شد. تعداد زیادی از فرنق به سمت شهرهای همجوار مهاجرت کردند و جای خالی آنها را تعداد دیگری از قومیت‌های همسایه پرکردند. این تغییرات، تبعات بسیاری داشت که در صورت وجود منابع و ذخایر آبی در آن سالهای خشکسالی، می‌توانست تا این اندازه مخرن و تغییر دهنده نباشد. در صورت آبگیری قریب الوقوع سد تازه احداث شدهٔ روستای فرنق، به جز زمین‌های کشاورزی این روستا، روستاهای پایین دست فرنق (به سمت خمین) نیز از آب آن بهره مند خواهند شد و روستاهای کوچکی که در این نوشتار از آنها فقط به نامی اکتفا شد و تعدادی از آنها رو به ویرانی و فراموشی اند، جان دوباره‌ای خواهند گرفت.
منابع
- ۱- احمدی نژاد، سید هادی، «نامه جاپلق و شهرهای همجوار»، انتشارات سازمان تحقیقات و آموزش کشاورزی، تهران، چاپ اول، ۱۳۸۶.
- ۲- سازمان جغرافیایی ارتش، فرهنگ جغرافیایی آبادی‌های جمهوری اسلامی ایران، چاپ اول، ۱۳۵۹.
- ۳- سمیعی، عزیز الله، «دانشنامه رجال و حاکمان کمره و جاپلق»، انتشارات نوای دانش، اراک، چاپ اول، ۱۳۸۲.
- ۴- صدرا، محمد باقر، «بارگاه سخن»، انتشارات انجمن فرهنگی ادبی امیر کبیر، چاپ اول، ۱۳۸۱.
- ۵- فرهادی، مرتضی، «نامه کمره»، انتشارات امیر کبیر، تهران، چاپ اول، جلد اول، ۱۳۶۳.
- ۶- مرتضی فرهادی «نامه کمره»، انتشارات امیر کبیر، تهران، چاپ اول، جلد دوم، ۱۳۶۹.
- ۷- کمره‌ای، آیت الله حاج میرزا خلیل، «سروش مقدس».
- ۸- امیدی، بهنام،«تحقیق دانشجویی»، دانشگاه آزاد تهران مرکزی، گروه آموزشی جغرافیا، مقطع کارشناسی ارشد، ۱۳۸۶.
- ۹- ناصری فرد، محمد، «آثار تاریخی خمین»، انتشارات نوای دانش، قم، چاپ اول، ۱۳۸۵
