روستای برز / نطنز / اصفهان
سایتها و وبلاگهای روستای برز( برزرود)
شهرستان نطنز-استان اصفهان
روستای برز از توابع بخش مرکزی شهرستان نطنز و در ۱۶۵ کیلومتری اصفهان واقع شده است. برز یا برزرود، با مساحتی حدود ۲۰ هکتار یکی از زیباترین روستاهای منطقه ی نطنز و کاشان است.
از ابتدا تا انتهای روستا (شرق به غرب) باغات روستا قرار دارد و بسیاری از مساکن در دل همین باغات می باشند و سیما و منظر زیبایی به روستا داده است. دو طرف روستا در شمال و جنوب ارتفاعات زیادی قرار گرفته که توسعه روستا را به سمت شمال و جنوب با محدودیت مواجه کرده است.
در زمان صفویان یکی از وزرای شاه عباس صفوی به نام "میرزاباقرخان" این روستا را برای سکونت انتخاب کرد واین امر باعث رونق اقتصادی برز شد. بعد از مدتی، مرکز فرمانداری منطقه به این روستا منتقل شد.در دوره حکومت پهلوی، این روستا به شیوه خان و خان سالاری اداره می شد که با پیروزی انقلاب اسلامی زمینه پیشرفت این روستا و بهره مندی از امکانات رفاهی فراهم شد. هم اکنون این روستا دارای شورایی متشکل از بزرگان آن می باشد که مسایل و مشکلات روستاییان از طریق این شورا به مسئولان منتقل و حل وفصل می شود.آب و هوا در ناحیه ایی که روستای برز واقع شده است در فصول مختلف سال، نیمه معتدل وخشک کوهستانی است واطراف این روستا را کوه‌هایی احاطه کرده اند از جمله : کوه‌های هیمند در شمال غربی وردشت در شمال، تخته سرگر در جنوب شرقی و ریزنده در جنوب غربی روستا واقع شده است.این روستا همچنین، دارای منابع غنی آب معدنی می باشد که شامل چشمه‌ها و قنات های متعدد است. در میان روستا،جویبارها و رودهای کوچکی جریان دارد، که از رودخانه ی برزرود منشعب می شوند و یا به آن می پیوندند و همچنین، نام دره برزرود که این روستا در آن قرار گرفته و نام خود روستا از این رودخانه است.مردم روستای برز به زبان پهلوی(فرس قدیم) و فارسی سخن می گویند.آنها مردمی فرهنگ دوست و دانش پرورند. در حدود هشتاد سال پیش که تعداد مدارس کل ایران شانزده عدد بیشتر نبود، بزرگان این روستا اقدام به بنای یک مدرسه نمودند و بعد از مدتی دبیرستان روستای برز نیز ساخته شد.از این اهالی دانش دوست،داستان ها و افسانه‌هایی نیز نقل شده است که در کتاب افسانه‌های دهستان برزرود گردآوری شده است و نشان از فرهنگ غنی مردمان این روستا می دهد.
همچنین کتاب دیگری با نام شاخه طوبا در مورد روستا و فرهنگ ان، به دست یکی از اهالی برز در دست چاپ است.بر اساس نتایج سرشماری سال ۷۵ روستای برز ۱۱۹ نفر جمعیت داشته است..بیشتر مردم روستای برز به رزاعت و باغداری مشغول اند و انواع میوه‌ها همچون:گلابی،خرمالو،به ، سیب،زردآلو ،بادام و گردو از محصولات باغی این روستا به شمار می رود.گندم و جو و صیفی جات و سبزی جات نیز مهم ترین محصولات زراعی برز هستند.
مراسم عید نوروز، چهارشنبه سوری ، شب یلدا،سیزده بدر در میان خانواده‌های روستا رواج دارد، برگزاری مراسم و ایین های محرم و صفر نیز در بین مردم روستای برز معمول است.
سابقه سکونت در روستای برز از قدمت بسیار بالایی برخوردار است و طبق گفته افراد محلی سابقه شکل گیری آن به قبل از اسلام بر می گردد.از نشانه های آن بقایای قبرستان های زرتشتی ها و یهودیان در روستا می باشد.
این روستا در گذشته مرکز سابق بخش برز بوده است و بزرگان و نامداران زیادی را در دامن خود پرورش داده است. از جمله این بزرگان می توان به میرزا ابوالمعالی وزیر غلامان و تفنگچیان (وزیر شاه عباس اول ) ، فرزندان وی که هر یک سمتی در دستگاه صفویه داشته اند ، میر ابوالعلی ، عموزاده میر ابوالمعالی ، وزیر قورچیان شاه عباس اول و فرزندانش میرزا محمد شفیع ، وزیر قورچیان شاه صفی ، میرزا محمد باقر ، وزیر قورچیان شاه عباس دوم و فرزند زاده اش ، میرزا محمد صادق ، وزیر شاه طهماسب دوم اشاره کرد.
کوچه باغ های برز
در مجموعه ناصری نسخه خطی از حسین بن ابراهیم خان اصفهانی(سال ۱۲۹۴ ه.ق) وجود دارد که راجع به برز چنین نوشته است:
برز در تحت قریه طره اتفاق افتاده ، در میان دره کوه. برز ، دهی است که در همه نطنز ، دهی به این خوش آب و هوایی نیست، ییلاق است. تخمیناً ۳۰۰ خانوار بوده . مردم برز اناثاً و ذکوراً صاحب صوت می باشند . باغات و اشجار میوه از همه قسمی زیاد دارد . به خصوص گلابی که خیلی زیاد است . هم رودخانه دارد و هم قنات . از بالای ده تا زیر ده خیابانی درست کرده اند که هر دو طرف آن چنار است. در پشت خیابان خانه از هر دو طرف ، پشت خانه ها باغات. یک روی خانه به خیابان و یک روی به باغات است. محصول شتوی ، گندم ، صیفی و جو حامض است.
(حسین ابن محمد ابراهیم خان اصفهانی ، ۱۲۹۴ ، ص۶۲۹)
با توجه به این مباحث روستای برز دارای قدمتی دیرینه و آبادانی وصف ناپذیری بوده است. بقایای ساختمان دبیرستان روستا ، پاسگاه و… نشان می دهد که این روستا از گذشته های دور مرکزیت بخش را بر عهده داشته و روستاهای اطراف را تحت پوشش آموزشی و امنیتی داشته است.
از جمله دلایل مسکون شدن این روستا ، منابع آب و خاک مناسب بوده است و در طول قرن ها منجر به تداوم زندگی در روستا شده است.
به طور کلی مراحل توسعه و گسترش روستا را می توان به سه دوره تقسیم کرد. در دوره اول اول که شکل گیری هسته اولیه و مرحله اول توسعه است عمدتاً منطبق بر محله گریند در قسمت جنوب روستا است و سیل سال ۱۳۳۵ بسیاری از بناهای این قسمت را ویران کرده است. مرحله دوم عمدتاً در قسمت های جنوبی تر که با ارتفاعات پشت قلعه محدود می شود ، گسترش یافت و نهایتاً مرحله سوم توسعه در شمال روستا یعنی بالادست جاده کنونی گسترش یافت که امروزه بیشترین مساکن نوساز روستا در این قسمت ها قرار دارد.
تاریخچه عمارت و تالار برز
یکی از آثار تاریخی روستای برز ساختمان تالار و دو عمارت آن می باشد. این بنا عظیم در زمان صفویه با سبک و نقشه جالب بنا شد ولی معلوم نیست چرا این بنا با استحکامات خاصی که داشته زود ویران و تغییر شکل داده است، شاید انقراض سلسله صفویه و هجوم افغانها به اصفهان و وجود فقر مالی در منطقه و مسایل سیاسی را از دلایل ویرانی زود هنگام این بنا بتوان ذکر نمود.
اینک مطالبی را با استفاده از شنیده ها از بزرگان و قدیمی ها و آثار و شواهد به جا مانده درباره ساختمان تالار و عمارتین به اطلاع دوستاران فرهنگ برز می رسانم، دوستان هم اگر اطلاعات دقیقتر و کاملتری دارند با ارائه نظرات خود این نوشته را کامل نمایند.
با توجه به ستونهای آجری به جا مانده می توان گفت ساختمانی که از ابتدا به نام تالار نام گذاری شده در کنار رودخانه در زمینی به طول ۲۰ متر و عرض ۱۰ متر بنا شده، ۳ طاق نما داشته که عرض هر یک از آنها ۴ متر بوده که کف آنها با سنگهای تراشیده شده به ابعاد ۸۰×90 سانتی متر فرش کرده بودند که محلی برای نشستن در سایه خنک چنار و نارون بوده.
ستونهای این طاق نماها به شکل مستطیل و به ارتفاع دو متر با آجرهای مربعی شکل سبک و بسیار زیبا و محکم ساخته شده بود، این ستونها در مقابل سیل سال ۳۵ کوچکترین صدمه ای ندید فقط بعضی از سنگهای کف طاق نماها کنده شد و بعضی به زیر خاک رفت.
مشابه ستونهای شمالی در جنوب (روبرو) آن ستونهایی به همین شکل وجود داشته ولی کسی آنها را بیاد ندارد، فقط در سال ۱۳۴۰ که باغ تالار بدلیل سیل از سنگ و نقاله پر شده بود و داشتند آن را آباد می کردند کف ستونها را در عمق ۳ متری با سنگ های سفید و رسوبی که گویی از "کوه شکسته" (کوهی در نزدیکی برز) حمل شده دیده میشد، تمامی آن سنگ ها را برای ساخت دیوار از زیر خاک خارج نمودند.
ساختمان اصلی که اتاق تالار نامیده می شد روی این ستونها ساخته شده بود، که این اواخر آثار بسیار کمی از آن به جا مانده بود.
با توجه به قرائن و شواهد اتاق تالار که به مساحت ۶۰ متر مربع بوده و بر روی این ستونها بنا شده و خیلی زود بعد از انقراض سلسله صفویه تخریب شده و آنچه که به نام تالار باقی مانده همین طاق نما ها بوده، روز عاشورا مرحوم میرزا بزرگ در باغ تالار حلیم می پخت و مردم روی این سکوها می نشستند و حلیم با مجمعه بین مردم توزیع میشد.
ساختمان عمارت بالا در دو ردیف بنا شده یک سری در غرب و سری در شرق، در هر ردیف پنج جفت اتاق و در جلو هر دو اتاق یک طاق نما، که به صورت قرینه روبروی هم بوده اند. یعنی ۱۰ اتاق در ضلع شرق و ۱۰ تا دیگر در غرب که با هم متقارن بوده اند، همچنین ۱۰ خانه هر ضلع هم به صورت دو به دو با هم قرینه بوده اند و جلوی هر دو اتاق متقارن در هر ردیف یک تاق نما بوده است. ۵ تا حوض در شرق و به صورت قرینه ۵ حوض در غرب .
دو اتاق اول و پنجم در هر ردیف بقیه اتاق ها متفاوت بوده است و چون کلا تخریب شده است نمی توان حدس زد که ساختمان آنها چه شکلی بوده است، ولی دو اتاق دوم به ابعاد ۴×6 و دو اتاق سوم به ابعاد ۳×6 و با آجر ساخته شده اند که هم اکنون هم به ساختمان آجری معروف است دو اتاق چهارم نیز به ابعاد ۴×6 بوده است.
سقف همه اتاق ها و طاق نما های جلو آن ها همه ضربی بوده و پایه های آن ها دیوار هایی به عرض یک متر بوده که قدرت نگهداری سقف ضربی را داشته باشد، ارتفاع سقف اتاق ها هفت متر بوده، آخرین اتاق ضربی که به اتاق بزرگ معروف بود در سال ۱۳۷۴ فرو ریخت و این تنها اتاقی بود که از قدیم به یادگار مانده بود.
در جلو هر تاق نما یک حوض سنگی قرار داشت، (یعنی میشود پنج حوض ضلع شرق و پنج تای دیگه به صورت قرینه غرب عمارت) حوض ها با جوی های سنگی تراشیده شده به هم متصل میشدند، هنوز تعدادی از سنگ های جوی به جا مانده و آخرین حوض سنگی هم که از بین رفت جلو اتاق بزرگ بود، قرینه همین جوی آب ها و حوض ها در ضلع دیگر هم وجود داشته، بدین صورت که آب چشمه کوچه گله از سمت شمال شرقی وارد عمارت میشده و بعد از عبور از جوی های سنگی و حوضهای شرقی وارد جوب ها و حوض های غربی میشده و از شمال غربی عمارت بالا خارج میشده و وارد عمارت پایین میشده است.
جوب ها و حوضهای ضلع شرقی در زمانهای بسیار دور نابود شده و احتمالا سنگهای آن به خانهای اطراف عمارت پایین منتقل شده و شاید هم از برز خارج شده باشد و سنگ ها و جوب های ضلع غربی که تعدادی از آن ها موجود است و تعدادی از آنها هم در حدود ۸۰ سال پیش به منزل میرزا فضل الله منتقل شده است که هم اکنون موجود است .
تاریخچه آب آشامیدنی و آب انبار ها در برز
به یاد آن روزها که لب رود خونه یا سر قنات و یا کنار چشمه خونی و سولجه کوزه ها و دیگها و سطلهای مسی را پر از آب میکردیم پس از گفت و شنود با دیگران و برز تقسیم نمودن غم وشادیهایمون با یکدیگر به خونه بر می گشتیم تا فردا همدیگر را ببینیم و ظرف هامون را پر از آب کنیم . (افسوس که زمانه برنمی گردد باز )
آب آشامیدنی برز از زمانهای قدیم از قنات و چشمه ها تامین میشده است.
آب رودخانه که از چشمه سارهای چمن رود ،جاری می شده از وسط ده وخانه ها می گذشته است و مردم آّب آشامیدنی خود را از رودخانه یا جوی داخل منزلشان برمی داشتند. اما مردم محله های پایین ده چون سوسلیمون کوچه میر – پاچنار بلا-….ازدهانه قنات( سرقنات ) آب برمیداشتند اینجا بهترین جا بود برای صحبت وگفتگوی زنان، دختران و پسران با هم.
ضمنا مردم از دو چاه این قنات استفاده مینمودند. اولین چاه که نه پله داشت و به قنات شفع معروف بود که چاه آن هم اکنون هست که تقریبا پانزده متر از تقاطع کوچه مخابرات و لاین چپ کانال بالاتر است
دومین چاه پله دار که از آن آب بر می داشتند چاه مسجدجه معروف به قنات رفع که نبش کوچه به سمت خرمنگاه کنار رودخانه قرار داشت ( مسجد روبروی خانه آقای رهگو و چاه در باغچه خانه او قرار داشت ) این چاه حدود بیست پله داشته است
یکی دیگر از چاه های معروف قنات چاهی بود که در مسجد کله قرار داشت که مسجد در سیل ۳۵ خراب شد وبعد از احداث کانال جای مسجد هم از میان رفت چاه دیگری تقریبا ۳۰ متر مانده به کوچه عمارت کنار آن ایجاد نمودند با عمق۱۳ متر آخرین چاه فعال قنات می باشد. البته از این چاه آب برداشته نمیشد بحث به درازا کشید داشتم راجع به آب آشامیدنی برزمی گفتم مردم گریند از آب چشمه خونی وسولجه وچشمه هایی که در گریند بود استفاده میکردند.
ولی از سال ۱۳۴۲ که خشکسالی در برز آغاز شد وتا سال ۵۷ ادامه داشت و منحنی رونق اقتصادی هم سیر صعودی داشت افراد خیر و نیکو کار جهت رفاه حال مردم در محله های مختلف در سالهای متوالی تا ۵۷ چندین آب انبار ساختند که به اختصار و ترتیب زمان ساخت درباره آنها مطالبی مینویسم ابتدا به نام آنها اشاره می نمایم .
آب انبار ها که عبارتند از:
۱ مسجد حاجت گاه
۲ پچاد
۳ پاسنگ
۴ پل
۵ گریند
۶ لاچیان
۷ دبیرستان
۸ گریند
۹ خرمنگاه
۱۰ منبع خرمنگاه
۱۱ منبع گردنه کاکون
اولین آب انبار توسط استاد جعفر پدر بزرگ سید حبیب حسینی جلو درب مسجد حاجتگاه ساخته شده است که بعدها به وسیله عباس حاج ابوالحسنی کاملا با آجر و سیمان ساخته شد که اکنون هم پا بر جاست
دومین آب انبار در محله پچاد جنب مسجد مهدوی توسط مرحوم میرزا ماشاالله برزی ساخته شده است که ساکنین محله پچاد و قبرستان کهنه از آب آن استفاده می نمودند
سومین آب انبار در محله معروف به مقبره واقع در سینه پل توسط حاج سید خلیل صفوی زاده ساخته شد . (بیاد دارم زمانی که جای آب انبار را می کندند دیوار مقبره میر ابوعلی که گچ کاری شده بود و در تاقچه ان یک فانوس قرار داشت هم اکنون در ان مکان قبور میزا عبدالوهاب ومیرزا فتح الله و میرزا عباس حسینی معروف به مهندس رهگو قرار دارد) سا کنین سینه پل از این آب انبار استفاده می کردند و هم اکنون جز شیر آن که برده اند پا بر جا مانده است
چارمین آب انبار که آنرا مرحوم حاج مهدی پورمکیان در ملک شخصی خود بنا نمود ولی شیر آن را که تقریبا هشت پله زیر زمین بود اول کوچه پت مویز کنار منزل آن مرحوم قرار داشت و مردم محله پل مویز وحوض خانه و جماعتی که هر صبح و بعد از ظهر یای اتو بوس جمع می شدند از آب آن استفاده مینمودند (ولی در سال ۱۳۶۰ از حالت آب انبار خارج شده است )
پنجم آب انباری که توسط حاج سید نظام الدین ضیایی وآقای نصرالله زاده در کنار منزل مرحوم غیرتمند در سطح زمین ساخته شده بود و مردم محله گریند ودانش آموزان دبیرستان از آن استفاده مینمودند.
پنجم آب انباری که توسط حاج سید نظام الدین ضیایی وآقای نصرالهگ زاده در کنار منزل مرحوم غیرتمند در سطح زمین ساخته شده بود و مردم محله گریند ودانش آموزان دبیرستان از آن استفاده مینمودند.
ششم آب انبار زیر کوچه قوری که مرحوم غلامرضا غیرتمند در ملک شخصی خود به گنجایش تقریبا نود متر مکعب احداث نمود وبا هزینه خود علاوه بر منزل شخصی یرای ده نفر (تقر یبا) لوله کشی نمود.
هفتم آب انبارداخل دبیرستان به همت مدیریت دبیرستان سید شمس الدین حسینی با کمک های مردمی یا دولتی ویا شخصی برای استفاده دانش آموزان ساخته شده بود لازم به ذکر است بدانید ساخت این آب انبار قبل از دو آب انبار قبلی بوده است.
هشتم آب انبار سرسول توسط مرحوم حاج رمضان طاهری پایین اطاق سر کمر تقریبا وسط دشت سرسول ساخته شده است که همه با غداران دشت سرسول از آن استفاده می نمودند و هم اکنون هم پا برجا مانده است.
نهم آب انبار لاچیان که مرحوم عبا س طاهری در ملک شخصی واستفاده خودش بنا نموده بود.
دهم آب انبار خرمنگاه که به صورت مشارکتی آقایان (صلاحمند – سید مهدی میرزا باقری –کریمی پناه – حا ج سید حسین میر زا باقری وآقا مرتضی میرزا باقری)ساختند وبه منزلشان لوله کشی نمودند.
یازدهم آب انبار خرمنگاه که به منبع معروف گشته است وهم اکنون نیز مورد استفاده عموم قرار دارد. این منبع با کو شش وجدیت و پشتکار حاج آقامهدی اسماعیلی وکمک مالی مرحوم حاج سید جلال رضوی ساخته شده است این آب انبار از دیگر آب انبار ها بزرگتر بود و اندازه آن به طول…. وعرض .. وعمق …. متر که با تلاشهای مستمر آقای اسماعیلی و دیگران روستای برز در سال …. لوله کشی شد و همه اهالی از آب منبع خرمنگاه بهرمند شدند به جز محله قبرستان کهنه و محله سینه پل چون آن مکان ها با منبع اختلاف سطح داشتند. البته این خانواده ها هم از آب بیشه ابراهیم که برای پاسگاه ژاندارمری برزرود لوله کشی شده بود استفاده می نمودند ضمنا آب این چشمه چون از کوه سیاه هیمند سر چشمه میگیرد از طرف اداره بهداشت بهترین آب شناخته شده است چنانچه در سالهای اخیر بعضی خانواده ها آب شرب خود را از این چشمه تهیه می نمودند چون آب منبع که از آب سرسول تهیه میشد بهداشتی نبود و از طرف دیگر در سال هایی که خشک سالی بود منبع با کمبود آب مواجه میگردید تا سر انجام با کوشش اهالی برز و پیگیریهای مستمر شورای اسلامی برز با کمک دولت در سال ….در محل معروف به چاله مزار چاهی به عمق تقریبا چهل متر و آب تمیز وبهداشتی استخراج به وسیله لوله به منبع خرمنگاه و منبع جدید گردنه کاکون منتقل و به وسیله لوله کشی جدید به تمامی خانه ها اب رسانی می شود این سیستم لوله کشی جدید در تابستان ۱۳۸۸توسط معاون استاندار اصفهان و دیگر مقامات شهرستان نطنز واهالی محترم برز افتتاح ومورد بهره برداری قرار گرفت.
از دوستان وعلاقمندان که درباره زمان ساخت، معمار، گنجایش دقیق ومطالبی که بنده اشتباه نوشته باشم راهنمایی بفرمایند بسیار سپاسگزار خواهم بود.
شجرنامه طایفه رفع،بدع،شفع
تاریخچه طایفه :
در حدود ۱۳۵۰ سال قبل در خطه کرمانشاه قبیله ای بوده است، بنام " گاو دوشان " وجه تسمیه آن بدین شرح روایت شده است که بدلیل مالیاتهای تکلیفی بر مردم ، هر شخص مقدار خاصی از دارایی خود را به آن اختصاص می داد ، که با توجه به تعداد هر طایفه میزان آن متفاوت بود، یکی ازافراد این قبیله بدلیل کثرت جمعیت ایل ، یک راس گاو را بدوش گذاشته، و به مقر حکومت وقت می برد، از آن پس این قبیله به طایفه ” گاو دوشان ” مشهور می گردد. سالها بعد بعلت تمرد ِ سران طایفه، آنان به منطقه چهار محال بختیاری تبعید و ساکن می شوند.
در زمان حکومت صفویه سه برادر به نامهای شفع ، رفع ، بدع از قبیله جدا شده و در پی قضا و قدر برای امرار معاش به اصفهان می روند که در آن زمان، مرکز حکومت شاه عباس اول بود. باگذشت زمان ضمن درگیری با حکومت این سه برادر به " برز " منتقل می شوند علت انتخاب برز، تحت نظر بودن این افراد با وجود وزیران وقت شاه در منطقه ییلاقی " برز " بوده است.
این افراد با ساخت خانه های مجلل به آبادانی بسیار همت می گمارند، قناتی حفر می کنند و هرکدام از سه برادر یک دهنه راه خروجی از قنات به منزل شخصی ایجاد می نمایند. که تا چندی پیش به نام سه برادر معروف و مشهور بود .( قنات شفع درمیون ده و قنات رفع در سرده).
توضیحات شجرنامه :
۱ – در طایفه شفع تقسیم بندی ها براساس اطلاعات افرادی است که همکاری نموده اند.
۲ – از خاندان بدع اطلاع دقیقی موجود نیست ولی در آینده توضیح نسبتا جامعی ارایه می شود.
۳ – اطلاعات فوق و قسمتی ازشجره نامه با همت ، پشت کار و تلاش شادروان جواد چهرزاد که در زمان حیات خود با کسب اطلاعات جامع و سینه به سینه گذشتگان از مرحوم استاد غلامرضا چهرزاد، استاد محمد چهرزاد، استاد حسن شافعی و دیگر عزیزان جمع آوری کرده است، جهت آشنایی هموطنان، دردسترس قرار داده می شود.
۴ – درپایان از کلیه کسانی که در گرداوری این ” گنجینه ” ارزشمند ، حقیر را یاری فرمودند کمال تشکر وقدر دانی را دارم :
آقایان : حاج اصغر چهرزاد، حاج ماشاالله شافعی، حاج میرزا علی علیزاده، منو چهر شفیعی، غلامرضا شفیعی رعیت، حسین خان برزی، احمد اسماعیل زاده، حسین شافعی و حاج حسین جعفری.
