لیوار – مرند – آذربایجان شرقی
رویهم رفته لیوار آب و هوای معتدلی دارد. طول دوره یخبندان آن ۱۰۰ روز است که از اواخر آذر شروع و در فروردین پایان می یابد. گاهی بارش تگرگ در آن دیده می شود. میزان باران سالیانه ۳۵۰ میلی متر و برف سالیانه حدود ۹۰ سانتی متر است. وسعت اراضی آبی آن ۳۰۰ هکتار می باشد. در گذشته کشت پنبه در آن بسیار متداول بوده و محصول عالی داشته است.
* قدمت وجه تسمیه لیوار
لیوار یکی از قدیمی ترین آبادی های مرند محسوب می شود. چنانکه فضل الله همدانی وقتی از منطقه مرند سخن به میان می آورد تنها به ذکر نام چند قریه اکتفا می کند که از جمله زنوز، جواش، هرزند و لیوار می باشد. از متن کتاب وقف نامه ربع رشیدی مربوط به رشیدالدین فضل الله همدانی بر می آید که این روستا در مسیر جاده ارتباطی واقع بوده است. در این کتاب شارع(راه اصلی) بین قریه لیوار و مزرعه خرمشاه ذکر شده است.
وجود کول خانه ها در لیوار نشانگر آثار تمدن ایرانی دوره های ماد است. در قبرستان این روستا قرچ های سنگی وجود داشته است.
* در مورد وجه تسمیه لیوار می توان گفت که لیو یکی از نامهای خورشید است. با توجه به اینکه پسوند آر از دیرباز در زبان پهلوی و فارسی مصدرساز می باشد. معنای لیوار محل طلوع آفتاب (طلوع گاه) می باشد و این به احتمال به وجود شهر یا مکانی مهم در مغرب لیوار اشاره دارد؛ به نحویکه مشاهده طلوع آفتاب از این شهر از سمت لیوار بوده است.
در لغت نامه دهخدا در مورد کلمه لیو چنین آمده است :
«یکی از نامهای خورشید است (برهان) از نامهای نیراعظم (جهانگیری)، آفتاب
ای ساقی مه روی در انداز و مرا ده
زان می که زرش مادرش و لیوش پدر آمد».
این روستا زادگاه عارف و شاعر دوره زندیه ملاباقر لیواری می باشد. مقبره این شاعر در قبرستان قدیمی قرار دارد.
لیوار دارای مردمانی شجاع و دلیر است. در این روستا بیشترین مهاجرت دهستان ذوالبین صورت گرفته است. لیواری های مهاجر اکنون در حصارک کرج مقیم شده اند و محله ای برای خود پدید آورده اند. آنها در این شهر مسجد با شکوهی دایر نموده اند. در بندرعباس نیز مهاجران لیواری سکنی دارند.
* چشمه ها و قنات های قدیمی لیوار
برخی از چشمه ها و قنات های قدیمی لیوار عبارتند از :
۱- آل چاپان (آل چوپان) ۲- حاجی محمد ۳- توی قوران ۴- دوازده چارک ۵- قره کهریز
در مورد وجه تسمیه چشمه آل چاپان باید گفت که دولت آل چوپان بعد از ایلخانان در منطقه آذربایجان بوجود آمده است. این دولت مصادف با دولت سربداران در خراسان بوده است.
* طوایف لیوار
لیوار از ۱۰ طایفه بزرگ تشکیل یافته است که عبارتند از:
۱- کلب خانلو (کربلایی خانلو) ۲- ترمحمدلو ۳- یدی ایل لو ۴- حاج علی رضا لو ۵- بابادایی لو (بابا داغ لو) ۶- قاضی خانلو ۷- دورسانلو ۸- فرج لو ۹- کزاز لو ۱۰-یارمحمدلو.
به قولی طایفه کزازلو از زنجان به این منطقه کوچ نموده اند. علاوه بر آن طایفه باباداغ لو از قره باغ آذربایجان شمالی به این منطقه کوچ کرده اند. شعبه ای از این طایفه به زنجان مهاجرت کرده اند. شعبه ای از طایفه ترمحمدلو به یامچی مهاجرت کرده و طایفه صادقلو را پدید آورده که در محله کیخالی زندگی می کنند.
* برگی از تاریخ معاصر لیوار (تسخیر اداره نظمیه مرند توسط تفنگچیان لیواری)
همزمان با جنگ جهانی دوم و حضور نیروهای روسی در آذربایجان نظم امور کشور به هم خورده و آشفتگی کشور را فرا گرفته بود. در منطقه مرند نیز آشفتگی هایی پدید آمد. از مهمترین آنها تسخیر اداره نظمیه مرند توسط تفنگچیان لیواری به تحریک و تشویق نیروهای روسی بوده است.
ماجرا از آنجا آغاز شد که چند نفر از ریش سفیدان طوایف لیوار بر عوارض تعیین شده بر دانه های گرچک ـ که توسط چهار پایان برای فروش به مرند برده می شد ـ به علت تبعیض در این عوارض، معترض بودند؛ ولی نه تنها به اعتراض آنها رسیدگی نشد بلکه معترضان به زندان افتادند. خبر زندانی شدن آنها موجب جریحه دار شدن احساسات لیواری ها شد. به این جهت آنها تصمیم می گیرند که سران خود را از زندان آزاد کنند. آنها اداره نظمیه مرند را اشغال و سران خود را آزاد می کنند. ماجرا به همین جا ختم نمی شود. قوای کمکی از مرکز رسیده و شورشیان را در روستا به گلوله می بندند. در این درگیری ۸ نفر جان باخته و چندین نفر زخمی می شوند.
پس از سرکوب شورشیان و با ادامه حضور نیروهای روس و فعال شدن حزب دمکرات برخی از لیواری ها که سابقه بی رحمی های ماموران دولتی را به چشم دیده بودند به این حزب ملحق شدند. آنها تحت نفوذ فردی به نام لطفعلی نایب قرار داشتند؛ ولی سیستم قبیله ای و رقابت های بین آنها فعالیتهای حزب را در لیوار به تسویه حسابهای شخصی و قومی کشانید؛ به این جهت فعالیت اعضاء محدود شد و برخی به زندان محکوم شدند. پس از شکست حزب برخی از لیواری های عضو حزب به آن طرف ارس فرار نمودند و بسیاری با تعهد رسمی کتبی، آزاد شدند. اقدامات اعضاء حزب در لیوار مهاجرت بسیاری از لیواری ها را به روستاهای اطراف و یامچی باعث شده بود.
تقدیس طبیعت در فرهنگ مردم لیوار
با توجه به قدمت این روستا و قرار گرفتن در یک منطقه ویژه طبیعی، هنوز هم رگه هایی از تقدیس طبیعت در فرهنگ مردم لیوار دیده می شود. و یکی از جلوه های جالب توجه آن تقدیس تکه سنگی به نام قازان قریه می باشد.
"افسانه ای می گوید که این سنگ در حقیقن زن حامله ای بوده است که دست پسر کوچکتر خود را گرفته و ظرفی نیز بر سر داشته است. اشرار از دور می رسند و او برای در امان ماندن، از خدا می خواهد که آنها را به سنگ تبدیل کند!
قازان در ترکی به ظرف فلزی اطلاق می شود که از آن برای پختن غذا در مراسمات بهره می گیرند. مردم لیوار از قدیم در روزهای پنجشنبه در کنار این سنگ چراغ و شمع روشن می نمودند و برای آن نذر می کردند. در پایین این سنگ دره گزل تخته قرار دارد.
* محلات کنونی لیوار
محله به شکلی که در یامچی وجود دارد در این روستا دیده نمی شود و نام برخی طوایف که اکثراً در یک منطقه ساکن هستند به عنوان نام معمول محله به کار می رود.
قسمت قدیمی لیوار که در شمال غربی روستا قرار دارد شامل سه محله ترمحمدلو، یدی ایل لو و کلب خانلو می باشد. تقریباً در وسط روستا دفتر مخابرات قرار دارد. در قسمت دیگر روستا محلات قاضی خانلو و محمدیارلو قرار دارند .به علت شکل کوهستانی لیوار، اجرای طرح هادی غیر ممکن به نظر می رسد. اندکی بالاتر از محله محمدیارلو، ساختمانهای مخروبه متعلق به طایفه لطفعلی خانلو قرار دارد که اکثر آنها پس از شکست حزب دمکرات به آذربایجان شمالی مهاجرت نمودند.
* لیوار جدید (لیوار پایین)
مزارع آبی لیواری ها در شرق روستا و در همسایگی باروج می باشد. آنها در فصل کشت و درو به باغات و مزارع خود کوچ می کردند. عده ای از آنها پس از انقلاب تصمیم گرفتند برای همیشه در باغات خود سکنی گزینند؛ به این طریق سنگ بنای روستای لیوار جدید (لیوار پایین) گذاشته شد. این روستا بعدها توسط جهاد سازندگی به عنوان روستای جدید ثبت گردید. راه این روستا از طریق روستای باروج می باشد.
با تشکر از برادر بزرگوار علی میزا محمدی
