قلعه یزدان – فیروزه – خراسان رضوی

معرفی روستای قلعه یزدان

نام روستا:

نام قدیم روستا قلعه دژدان بوده ، که پس از انقلاب اسلامی و تغییر بسیار از اسامی نامانوس با فرهنگ اسلامی و ملی کشورمان ، نام این روستا به قلعه یزدان تغییر یافت. البته اسامی دیگری مثل اسلام آباد و ایمان قلعه  نیز پیشنهاد شد که به منظور حفظ اصالت  روستا نام قلعه یزدان با اقبال بیشتری روبرو شد. بزرگان روستا درباره نام گذاری آن به قلعه دژدان ، می گویند: دژ یا دیوار بزرگی دور روستا را در بر می گرفته است که به صورت مربع  و دارای دروازه بزرگی بوده است. این دژ باعث نامگذاری آن به قلعه دژدان شده و  در طول زمان مانند بسیاری از کلمات فارسی  برای تلفظ راحتتر     به قلعه دزدان معروف شد. اگر چه از آن قلعه قدیمی آثار چندانی باقی نمانده اما هنوز محلی در روستا به در قلعه مشهور است که به گفته اهالی محل همان دروازه قدیمی است. قبرستان قدیمی روستا که مربوط به زمان دژ بوده اکنون در بین اهالی به قبرستان کهنه مشهور است.

موقعیت جغرافیایی:

روستای قلعه یزدان در دهستان طاغنکوه شمالی  بخش طاغنکوه از توابع شهرستان فیروزه استان خراسان رضوی و در فاصله ۱۵  کیلومتری غرب شهر همت آباد، مرکز بخش طاغنکوه، و ۲۵ کیلومتری غرب شهر فیروزه ، مرکز شهرستان فیروزه، واقع شده است. قلعه یزدان در ۵۸ درجه و ۱۸ دقیقه طول شرقی(فاصله از نصف النهار مبدأ) و ۳۶ درجه و ۱۷ دقیقه عرض شمالی (فاصله از خط استوا) و در ارتفاع ۱۴۳۵ متری از سطح دریای آزاد قرار گرفته است.این روستا از شمال به روستاهای صمان و بنده ، از شرق به روستاهای ناوشک و علی آباد و از شمال غرب به روستای قره باغ  و از جنوب به کوه های طاغنکوه جنوبی محدود است. روستا موقعیت میان کوهی و دامنه ایی دارد.در اطراف روستا چند قله کم ارتفاع (زیر ۲۰۰۰ متر) وجود دارد که مهمترین آنها عبارتند از: کوه دهان گرگ، کوه هومی هومی ، کوه سوراخ سوراخی ها و کوه دختر هندی.

 در لابلای کوه های منطقه چند مزرعه و کلاته  با قنات های کم آب وجود دارد که مهمترین آنها عبارتند از: علی قنبر(القنبر) ، که بسیار با صفا و سرسبز است و درختان میوه بسیاری دارد، بابالنگر،بقلیژک ، بنزا ،زورگیری ، صدر آباد، دهنو ، دشت دونه ، سبدغیش ، کلاته شاعر ، فریسک ،کلاته ملا ، طاقانکوه ، چنگباز ، کلاته کربلایی علی اکبر ها و تونج   و درویش آباد. درختان میوه  گیلاس، گوجه سبز، آلبالو، آلو وسیب از مهمترین  چوشش باغات این کلاته هاست. هر چند صدر آباد  و درویش آباد بیشتر باغات انگور دیم را در خود جای داده است. درختان توت و شاتوت در روستای قلعه یزدان عمدتا وقفی بوده و همه مردم ازآنها استفاده می نمایند. گردو نیز از دختان اقتصادی و مهم برخی از این کلاته هاست. در کوه های منطقه پوشش گیاهی غالب از نوع گون است و گیاهان دارویی مانند آویشن ، اسپند به وفور یافت می شود . صنوبر ( قلمچه) ، بید و چنار از مهمترین درختان غیر مثمر روستا محسوب می شوند.

ساختار فیزیکی  و جمعیتی روستا:

از میانه روستا یک کال ( رود خانه فصلی ) از جنوب به شمال می گذرد . این کال از کوه های جنوب روستا سرچشمه گرفته و به داخل دشت طاغنکوه می رود و روستا را به دو قسمت شرقی و غربی تقسیم کرده است.البته محلات روستا درشرق کال بیشتر و پر جمعیت تر از محلات غربی است. روستا دارای چند محله است که عبارتند از :سر کوه ، ده نو ، در قلعه ، آن سر قلعه.  روستا در سال ۱۳۷۵ بر اساس آمار رسمی سرشماری حدود ۱۳۰۰ نفر جمعیت داشته است. اما با وقوع مهاجرت از روستا در طی سال های گذشته این جمعیت در سال ۱۳۸۵به ۱۱۴۷ نفر کاهش یافته است.( یعنی ۱۵۳ نفر معادل ۱۲ درصد کاهش) جمعیت سال ۱۳۸۵ شامل ۲۹۰ خانوار بوده که ۵۸۱ نفر آنان مرد و ۵۶۶ نفرشان زن بوده اند. ۷۸۳ نفر از جمعیت بالای ۶ سال باسواد و ۲۴۸ نفر بیسواد بود ه اند.  روستا با افزایش جمعیت به تدریج رشد و توسعه داشته و با توجه به نوع بنا ها ، سه ساختار در آن دیده می شود.قلعه قدیمی که به تدریج مردم از آن بیرون آمده و در اطراف آن خانه های خشت و گلی بنا کردند و در سال های اخیر خانه هایی بزرگ تر و با آجر ساخته شده است. اغلب خانه ها یک طبقه و تعدادی دو طبقه هستند.

در سال های ابتدای قرن حاضر و در زمان شناسنامه دار کردن مردم ، برای اکثر اهالی این روستا فامیل قلعه دزدانی تعیین شده که البته به مرور و به ویژه در سال های اخیر اکثر کسانی که این فامیل را داشته اند ، تغییر فامیل داده اند. شغل اصلی اهالی کشاورزی و دامداری است. با توجه به محدودیت منابع آب در قلعه یزدان حدود نیمی از کشاورزان روستا در سال های اخیر برای کشاورزی به صورت اجاره کاری در فصل بهار و تابستان و پاییز به شهرستان های زنجان ، ابهر، تبریز و همدان رفته و با پایان یافتن فصل برداشت ، به روستا بر می گردند. البته در برخی سال ها با وقوع سرمای زودرس متحمل ضررو زیان زیاد شده و درآمد چندانی کسب نمی کنند، اما در هر صورت کشاورزی به صورت اجاره کاری در استان های غربی کشور بهتر و پردرآمدتر از فعالیت کشاورزی در روستا ست. این فعالیتها باعث رونق کسب و کار  در روستاهای شهرستانهای یاد شده نیز شده است.روستا دارای حدود هزار هکتار زمین کشاورزی و چهار حلقه چاه آب می باشد که در اراضی پایین دست روستا و پایین تر از جاده همت آباد به سلطان آباد ( مرکز شهرستان خوشاب) می باشد. اراضی روستا بسیار حاصلخیز بوده  و تا ۱۰ تن در هکتار گندم نیز برداشت شده است. کشت چغندر قند تا سالها کشت غالب روستا بود. به علت مصرف زیاد آب، هزینه های کارگری زیاد و کاهش قیمت آن و از طرفی عدم پرداخت به موقع توسط کارخانجات قند کشت این محصول  تقریبا منسوخ شده است. توسعه باغات، کشت هندوانه و صیفی جات علاوه بر گندم در دستور کار کشاورزان قرار گرفته است.

ویژگیهای  فرهنگی و انقلابی روستا:

مردم به زبان فارسی و لهجه ای ویژه صحبت می کنند که با لهجه نیشابوری و بسیاری از روستا های اطراف تفاوتهایی دارد. این در حالی است که  برخی از روستاهای اطراف به زبان ترکی صحبت می نمایند.  تعداد دانشجویان و دانش آموختگان دانشگاهی روستا بسیار زیاد  می باشد.  دانش آموختگان  از سطح فوق دیپلم تا دکترا  در روستا وجود دارد. همزمان با شروع فعالیتهای انقلابی بسیاری از مردم روستا در تظاهرات شرکت نمودند. با آغاز جنگ تحمیلی آموزشهای نظامی در روستا شروع شد و بسیاری از مردم پس از فراغت از کار کشاورزی به جبهه ها می شتافتند. دو تن از آنان به فیض عظمای شهادت نایل شدند. مدفن این دو شهید عزیز در قبرستان جدید روستا ست. شهید علی تقس نژاد و رحمت اله قلعه یزدانی از افتخارات روستای قلعه یزدان هستند. برادر بزرگوار علی   قرآیی  از آزادگان سرافراز جنگ تحمیلی بوده اند. این روستا چندین جانباز نیز تقدیم انقلاب نموده است.مردم ر.ستا به سرور و سالار شهیدان حضرت امام حسین   (ع) و حضرت اباالفضل  سلام علیه ارادت ویژه ای داشته و دهه محرم را بسیار باشکوه و با مراسن خاصی برگزار می نمایند .

امکانات رفاهی  روستا:

جاده۵ کیلومتری قلعه یزدان تا جاده همت آباد به سلطان آباد در سال ۱۳۸۷ آسفالت شده و روستا دارای آب لوله کشی ، برق ، خانه بهداشت و تلفن در منازل است.روستا مدتی دارای یک دفتر تلفنی بود که با افتتاح مرکز مخابراتی و تجهیز منازل به تلفن ، دفتر مخابراتی به پست بانک  و دفتر آی سی تی روستایی تغییر کاربری داده و همچنان فعال است.پیش شماره تلفنی این روستا ۰۵۵۲۴۶۵ است. ایجاد کانون کوثر ولایت جزء آخرین تغییرات ایجاد شده در روستای فرهنگی قلعه یزدان است. روستا دارای دو مسجد است . مسجد قدیمی و مسجد جدید. مسجد جدید که با همت و همیاری اهالی ساخته شده است ،یکی از بهترین مساجد از نظر استحکام ، بزرگی و تزیینات داخلی در سطح شهرستان فیروزه است. یک باب حسینیه در طبقه هم در قلعه یزدان وجود دارد که مراسمات مختلف در آن برگزار می شود. مراسم هایی مانند: پذیرایی ار میهمانان جشنهای عروسی ، مراسم ولیمه حجاج و زایران عتبات عالیات ، مراسم بزرگداشت اموات و … .

روستا دارای یک حمام کهنه است و امید است که با توجه مسولین مشکل حمام روستا به زودی حل شود.اگر چه به نظر می رسد اهالی کم کم باید در منازل خود صاحب حمام شوند و حمام عمومی حذف شود.

در روستا یک امام زاده وجود دارد که به امامزاده حسن پرنده مشهور است. بنا بر قول اهالی این امامزاده گرامی از قاصدان امام رضا (ع) بوده و مقبره آن در ۲ کیلومتری بالای روستا در ارتفاعات طاغنکوه جنوبی و در کنار یک قله کوه کم ارتفاع  واقع شده است.ساختمان حرم امامزاده که از ساختاری کهنه و قدیمی برخوردار است ، چنی پیش مورد طمع سودجویان و غارتگران میراث فرهنگی قرار گرفت و قسمت هایی از آن تخریب شد ، اما اکنون با لطف خدا و همیاری اهالی و خیرین بازسازی شده است.اکنون این مکان مورد توجه مردم قلعه یزدان  و روستا های اطراف است که  برای زیارت و تفریح و کوهنوردی سبک و خانوادگی به آنجا می روند. روز سیزده بدر ، روز جشن طبیعت ، بیشتر مردم روستا به دامن طبیعت سرسبز و کوهستانی امامزاده حسن پرنده می روند.

 تهیه کننده : ابوالفضل افتخاری پور دانش پژوه مرکز پیش دانشگاهی امام صادق (ع) شهر همت آباد – مرکز بخش طاغنکوه شهرستان فیروزه