سرخون – اردل – چهارمحال و بختیاری

مقدمه
روستای سرخون مرکز بخش میانکوه از توابع شهرستان اردل در۱۳۰ کیلو متری جنوب مرکز  استان چهارمحال بختیاری (شهرکرد) و در یک کیلو متری جاده ارتباطی استان، به استان خوزستان قرار دارد علاوه بر مرکز بخش میانکوه بودن این روستا مرکز تجمع طایفه اولاد حاجعلی از ایل هفت لنگ نیز می باشد.
این روستا از سه محله ی قیصری،سید و خود سرخون با جمعیت ۲۶۴۷نفر تشکیل شده است.(خانه بهداشت سرخون)
این روستا از طبیعت زیبا و اب و هوای مناسب برای زندگی وکشاورزی برخوردار است به تناسب با همین شرایط در این روستا کشاورزی در سطح خوبی انجام می گیرد کاشت عمده در این روستا برنج، گندم، جو، شبدر، نخود و… است.
 این روستا از هر سه بخش کشاورزی ، صنعت و خدمات برخوردار است:
۱- کشاورزی :چون فعالیت عمده مردم این روستا می باشد.
۲- صنعت: در بخش صنعت این روستا به تازگی در حال تحول است زیرا کارخانه آب معدنی در این روستا در حال احداث می باشد و در حدود ۵۰ درصد پیشرفت داشته است و صنایع دستی نیز رونق خوبی داشته است.
۳- خدمات: و در بخش خدمات به دلیل اینکه این روستا مرکز بخش می باشد ادارات زیادی به وجود امدن ،ادارات اموزش وپرورش بخش میانکوه، دادگاه عمومی بخش میانکوه، کمیته امداد امام خمینی، بخشداری میانکوه، اداره برق، نیروی انتظامی و بانکهای صادرات و کشاورزی در این روستا هستند.
امید است در پایان، این تحقیق راهنمای خوبی برای شناسای شرایط اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، مذهبی و طبیعی این روستا باشد.

فصل دوم:
                          سرخون به چه معناست؟
                          تاریخ پیدایش

سرخون به چه معناست؟
به گفته بزرگان، سرخون از گذشته به علت دارا بودن از شرایط طبیعی مناسب خصوصا چشمه سرخون محل اقامت و گذر خان های بختیاری بود و بخاطر اینکه از نظر موقعیت جغرافیایی در وسط منطقه قرار داشت محل مناسبی برای جمع اوری مالیات توسط خان ها  بود و محل اقامت طایفه بزرگ منطقه، اولاد حاجعلی از ایل هفت لنگ بود و ارتباط دوستانه و صمیمی که خان های این طایفه با خان های بختیاری داشتن در سرخون حدود یک ماه یا بیشتر اقامت داشتن در این زمان سفره خان های طایفه اولاد حاجعلی برای خان های بختیاری و دیگر کسانی که به این منطقه رفت و امد داشتن همیشه پهن بود (هر لحظه اماده پذیرای از مهمانان بودن) در ابتدا به سرخان (سر سفره خان) معروف بود اما در ادامه به مرور زمان در تلفظ ها به سرخون تغیر نام پیدا کرد و هم اکنون به این اسم شناخته می شود.

تاریخ پیدایش
در مورد این که از چه زمانی در این مکان انسان زندگی می کرد اطلاع دقیقی در دست نیست اما بخاطر وجود سرچشمه و آب مناسب در این مکان و با وجود اینکه طایفه اولاد غریب به ده پشت در این منطقه زندگی عشایری داشته اند و اثار به دست امده در کاوشهای باستان شناسی حوزه آبگیر سد کارون چهار حاکی از زندگی بیش از ۱۰۰۰ ساله انسان در این منطقه است.
اما به گفته بزرگان طایفه، به علت سیاست های اسکان عشایر که در زمان رضا شاه به وجود امد، اولین کسی که در سرخون بنا ساخت یدالله خان از طایفه اولاد حاجعلی بود که در حدود ۷۰تا۸۰ سال پیش بود ، بعد به مرور زمان  در مدت چند سال (سه تا چهار سال) توسط بزرگان طایفه بنا در سرخون افزایش پیدا کرد در چند سال اخیر به علت احداث سد کارون چهار و مرکز بخش بودن هجوم جمیعت به این روستا افزایش پیدا کرده است و ساختمان های زیادی ساخت شده است.

فصل سوم:
                    اداب و رسوم
                    مراسم خواستگاری و عروسی
                     مراسم عزا داری

آداب و رسوم
جامعه روستایی غالبأ با فعالیتهای کشاورزی و روابط بسیار نزدیک خانوادگی مشخص می شود.روابط شخصی میان اعضای این جامعه بسیار نیرومندند و الگوهای رفتاری سنتی بر این روابط حاکم می باشند. شیوۀ زندگی مردم در یک جامعه روستایی، عمومأ غیر رسمی است و آداب و رسوم در این جوامع به ندرت دگرگون میشوند. در یک جامعه روستایی، خانواده نهاد کانونی است. تقریبأ همه فعالیت های اقتصادی، مذهبی و تفریحی در چهارچوب خانواده صورت می گیرند. در این جامعه، خانواده نهاد خود کفایی است که می تواند هر گونه نیاز اعضایش را در درون خود براورده سازد.نهاد مذهبی در جامعه روستایی بسیار سنتی است و معمولأ همه اعضای این جامعه به گونه ای دسته جمعی در مراسم و ایین های مذهبی شرکت می کنند.( کوئن-ترجمه: محسن ثلاثی-۱۳۸۵)
جامعه روستای سرخون را که در گذشته فهالیتهای کشاورزی و روابط نزدیک خانوادگی و روابط شخصی میان اعضا در جامعه وجود داشت توانسته حفظ کند و کمتر دستخوش تغییرات قرار گرفته است. خانواده به دو صورت گسترده و هسته ای وجود دارد و فرزندان و نوه ها  ساعات زیادی در طول روز را در کنار خانه پدری به سر می برند هر چند که در دهه اخیر دوچار تغییراتی شده است اما مردم سرخون به اداب و رسوم خود احترام می گذارند از اداب و رسوم های که در سرخون وجود دارد می توان به   مراسم خواستگاری و عروسی، مراسم عزاداری اشاره کرد.

مراسم خواستگاری و عروسی
ازداوج یک پیوند مقدس است که بین دو شخص صورت می گیرد، و زن مرد برای خوشبخت کردن همدیگر می بندند و از ضروریت های زندگی هر انسانی به شمار می اید. ازدواج هم در سرخون مانند همه جای دیگر مراحلی را باید پشت سر گذاشت. اولین مرحله خواستگاری است، اما بعد از دیدن همدیگر دختر وپسر. ولی در گذشته به این صورت نبود که دختر و پسر همدیگر را ببینند حتی ممکن بود تا سر سفره عقد هم دیگر را نبینند و ازدواج می کردند. در انتخاب همسر برای پسر ، خانواده نقش بسزای دارند و برای ازدواج نیاز به اجازه پدر و مادر و فامیل های نزدیک هست. خانواده پسر به خواستگاری میروند و به رسم با خود امانتی را برای خانواده دختر می برند( به زبان محلی:بـِلگه ) و درخواست خود را به خانواده عروس می دهند، در این زمان اگر بـِلگه پس فرستاده شد به این معنا است که با این ازدواج مخالف هستند اما اگر پس فرستاده نشد نشان رضایت است.بعد از قبول ، برای اشکار شدن این موضوع مراسمی با حضور بزرگان و نوشتن قرارداد و تعیین شیربها،پشت قباله و جهیزیه صورت می گیرد( به زبان محلی:کاغذ گِرونی ). در مرحله بعد عروسی در پیش است که ممکن است بعد از نوشتن قرارداد مدتی طول بکشد (یک ماه تا یک سال و در مواقعی نیز بیشتر طول میکشد) چند روز قبل از مراسم عروسی هر دو خانواد خود را اماده می کنند و مهمان های خود را نیز دعوت می کنند عروسی نیز در طول سه تا چهار روز با حضور دعوت شدگان طول می کشد در زمان دعوت ، کارت عروسی به کل هم روستایی ها داده می شود اما از فامیل نزدیک به صورت حضوری دعوت می شود و در این مراسم عروسی تعداد کسانی که شرکت می کنند و چند روز طول می کشد برای هر دو خانواده ارزشمند می باشد در این مراسم بازی های محلی انجام می شود برای مردان چوب بازی بین مردان همراه با ساز و طبلی که از قبل توسط خانواده داماد اماده می شود( تُشمال) و دستمال بازی همراه با خانم ها صورت می گیرد در چوب بازی رقابت در مواقی که از دو طایفه باشند بوجود می اید. عصر روز قبل از پایان عروسی باروزی (مواد غذایی که از طرف خانواده داماد به رسم به خانه عروس می برند) را به خانه عروس می برند تا برای روز بعد اماده بشوند در همان شب مراسمی به نام حنا بندان نیز صورت می گیرد که در ساعات پایان شب( معمولأساعت ده شب به بعد)از خانواده داماد به خانواده عروس می روند در روز پایان نیز قبل از ظهر برای اوردن عروس حرکت می کنند و بعد از مراسمی که در خانه عروس  صورت می گیرد عروس به خانه داماد می اید قبل از ورود به خنه داماد(در حیاط خانه) عروس می ایستد و از داماد پاکشایی به خانه می خواهد که یا بصورت نقدی یا غیر نقدی است در شب اول هم مراسم شام حلال برای داماد و عروس می گیرند و بعد از این مراسم پایان عروسی اعلام می شود.
مراسم عزا داری
مراسم عزا داری در زمانی که خانواده ای عزیز خود را از دست داده باشد صورت میگیرد این مراسم نیز از همان لحظه اول آغاز می شود در زمان تشیع و خاکسپاری  توسط اهالی روستا  سازو طبل(تازهِ) و در زمان کنونی خواننده برای احترام به خانواده داغدیده  فراهم می شود مردم سرخون در این مراسم دور از قهر و دشمنی همه در مراسم حاضر می شوند در بعد از خاکساری مراسم هفته اعلام می شود با استفاده از اطلاعیه در روستا و مناطق اطراف اعلام می شود در مراسم هفته از طرف صاحب عزا خیریه نیز داده می شود( از سال ۱۳۸۵ این مراسم را به دلایلی از جمله ، شرایط نامناسب صاحب عزا و اصراف در این مراسم خیریه برداشته شده) در هفته از طرف خانواده صاحب عزا از همه کسانی که در مراسم شرکت کردن اند خواسته می شود که لباس های سیاه خود را درآورند و اگر کار خیری نیز دارند انجام بدهند مراسم های چهلم و سالگرد نیز گرفته می شود بعد از چهلم از طرف اشنایان برای دراوردن لباس های سیاه خانواده صاحب عزا  می ایند و از انها می خواهند که لباس های سیاه را دراورند و با خودشان لباس نیز می اورند و صورت خود را نیز اصلا کنند هر چند که برای احترام در می اورند اما تا سال سیاه پوش هستند.

فصل چهارم:
                   شیوه سکونت
                   شکل سکونت
                   قشربندی

شیوه سکونت
شکل خانه ها در روستای سرخون که عوامل طبیعی و جغرافیای، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در به وجود امدن ان نقش اساسی داشته اند بر روی تَپه با شیب نسبتأ تند ساخته شده است، مصالع عمده که در ساخت خانه ها به کار رفته سنگ، اجر، سیمان، فیبر و اهن می باشد در گذشه که اثاری از آن پیداست از سنگ، خشت و گل برای ساخت استفاده می شد.
اقتصاد مردم روستای سرخون یا منبع درامد انها به شیوه های زیر می باشد:
۱- زراعت
۲- دامداری ودامپروری
۳- باغداری
۴- صنایع دستی
۵- شیلات
۶- کارمند ادارات دولتی
۷- کار در پروژه ها (عسلویه)
عواملی که در شیوه سکونت در روستای سرخون مؤثر است
۱- عوامل طبیعی و جغرافیایی: این عامل به خاطر وجود آب مناسب (سرچشمه سرخون) می تواند به عنوان مهمترین  عامل در پیدایش شیوه سکونت  این روستا باشد. این عوامل عبارت اند از:
– آب
– هوا
– زمین های آبی مناسب(کاشت برنج)
– زمین های مناسب برای کاشت به صورت دیم
۲- عوامل اقتصادی:زمین های مناسب در این روستا منبع مناسب اقتصادی است که با کار برروی این زمین ها برای تأمین هزینه های زندگی فعالیت می کنند و مکان مناسبی برای دامداری است که می توان دام های خود را روزها کوه های اطراف ببرند و شب به روستا برگردنند بنابراین دو عامل اقتصادی در شیوه سکونت در این روستا نقش داشت:
– زراعت
– دامداری و دامپروری
– باغداری
– صنایع دستی
– شیلات
۳- عوامل اجتماعی و فرهنگی: در گذشته زمانی که طایفه اولاد به صورت عشایری زندگی می کردند و به دست بزرگان این طایفه اداره می شد و از نظر قشر اجتماعی در بالاترین رده قرار داشتند ودر زمان کنونی نیز این طایفه جایگاه خود را حفظ کرده است چون همگونی فرهنگی همین طایفه بود که پایه های ابتدای این روستا را پایه ریزی کرد شناخت و ارتباط نزدیک بخاطر کوچکی محیط بالاست.
شکل سکونت
روستای سرخون به صورتی است که مزارع از خانه ها فاصله زیاد دارند و خانه های ابتدای در اطراف سرچشمه بوده اند اما در زمان کنونی به علت مهاجرپذیری زیاد، خانه ها این روستا در طول جاده به صورت محله، خیابان و کوچه درامده است.

قشربندی روستا
 قشرهایی که در این روستا وجود دارد که در چند سال اخیر کنار هم زندگی می کنند:
۱- زمینداران
۲- بی زمین ها
۳- کارمندان خدمات دولتی و غیر دولتی(مشاغل ازاد)
۴- بیکاران
زمینداران
 در این روستا زمینداران عمده از طایفه اولاد حاجعلی و فامیل طهماسبی میباشند و در روستاهای دیگر (شلیل، گندمکار، هلوسعد، سادات و…) زمین دارند این زمین ها از طرف پدر به فرزندان به ارث رسیده اند در این زمین ها خود صاحب اداره ان را در دست دارد و چند کارگر روزمزدی بران کار می کنند یا با شراکت کسانی که بی زمین هستند بر روی زمین ها کار می کنند و در زمان گذشته برای شخم از جفت گاو استفاده می کرده اند در زمان کنونی از وسایل صنعتی مانند تراکتور استفاده می کنند.
بی زمین ها
کسانی هستند که از داشتن زمین بی بهره اند و در سرخون به خوش نشین معروف هستند و انها یا با صاحب زمین به صورت اجاره ای بر روی زمین کار می کنند و به صاحب زمین با توافقی که کرده اند سهمی به صاحب زمین می دهند و صورت دیگر این که به صورت شراکت با فرد زمیندار بر روی زمین کار می کنند.  و در زمان کنونی عهده ای از انها در بخش دولتی و غیر دولتی مشغول به کار هستند و عهده  دیگر صاحبان مشاغل رانندگی، نجاران، اهنگران ومغازه داری می باشند.

فصل پنجم:
                  نهاد های اجتماعی
        – خانواده
        – خویشاوندی
        – ازدواج

نهاد اجتماعی
نهاد اجتماعی عبارت است از الگوی نسبتأ پایدار رفتار یا مجموعه ای از الگوها و روابط، روندها و ابزاریی است که در رابطه با یک نفع و نیاز اجتماعی ساخته شده اند.(تقوی، ۱۳۲۱)
در روستای سرخون سه نهاد اجتماعی عمده وجود دارد:
– خانواده
– خویشاوندی
– ازدواج
۱- نهاد خانواده، یک گروه خویشاوند است که در اجتماعی کردن فرزندان و براوردن برخی از نیازهای بنیادی دیگر جامعه، مسئولیت اصلی را به عهده دارد. خانواده از گروهی از آدم ها ترکیب می شود که از راه خون، زناشویی و یا فرزندپذیری با یکدیگر ارتباط می یابند و طی یک دوره زمانی نامشخص با هم زندگی می کنند(کوئن، ترجمه ثلاثی،۱۳۸۵) . نهاد خانواده در سرخون در زمان گذشته که به صورت عشایری و حتی بعد از عشایری در زمان کنونی در بعضی از خانواده ها به صورت گسترده به گونه ای که کل خانواده (پدر و مادر، فرزندان ونوه ها ) در یک جا زندگی(چادر) می کردن و روابط خوبی با هم داشتن چون هدف مشترکی داشته اند وجود دارد. نوع دیگر از خانواده که دیده می شود خانواده هسته ای است . اما در هر دو صورت گسترده و هسته ای  در درون خانه پدر سالاری وجود دارد و حرف اول و اخر را پدر خانواده و بعد از آن فرزند پسر بزرگتر می زنند و زن در به کار خانه مشغول است اما در چند سال اخیر با اماده شدن شرایط درس خواندن زنان و ادامه تحصیل زنان اندکی از این روستا وارد بخش دولتی بصورت کارمند در ادارات شده اند. بزرگان طایفه اولاد ، ریش سفیدان  گیس سفیدان برای همه قابل احترام هستند در سرخون که کشاورزی شغل اکثریت است  فرزندان در کنار درس خصوصأ در فصل تابستان که مدارس تعطیل می شوند  به پدر کمک می کنند.
۲- خویشاوندی: عبارت است از مجموعه ای از پیوند ها و روابط خونی، اجتماعی، مذهبی ، حقوقی و قانونی واقعی یا فرضی و مشهود یا خیالی که گروهی از افراد را به یکدیگر مربوط می کند ( تقوی، ۱۳۲۱). وشبکه وسیعی از افراد که با یکدیگر قوم و خویشند( بروس کوئن، ترجمه ثلاثی،۱۳۸۵). در روستای سرخون روابطی که در بین افراد وجود دارد به علت این که محیط کوچکی و ازدواج های درون  صورت گرفته خویشاوندی است و این خوشاوندی عمدتآ بین همان طایفه است بین ۷تا ۸ جد شناخته شده ای دارند نظام خویشاوندی به دو صورت است:
– پدر تباری: فامیل های وابسته به پدر که بیشتر با انها رابطه وجود دارد.
– مادر تباری
۳- ازدواج: به رابطه قانونی یا عرفی یا شرعی گفته می شود که مرد و زن را برای مدت موقت یا دایم به هم پیوند می دهد و جامعه آن را به رسمیت می شناسد (تقوی ، ۱۳۲۱). ازدواج در سرخون بین سنین ۱۹تا ۲۴ سال صورت می گیرد در این روستا ازدواج همخونی عمومیت زیادی دارد ازدواج با دختر عمو، دایی، عمه وخاله از این نوع است ازدواج دیگر ازدواج بین طایفه وفامیل صورت می گیرد ازدواج گاوگا( مبادله) به ندرت دیده شده است جهیزیه و دادن و گرفتن شیربها و پشت قباله نیز وجود دارد و جهیزیه از طرف خانواده عروس مهم تلقی می شود چون در دید دیگران قرار می گیرد و ازدواج های چند زنی و ازدواج مجدد هم برای زن دیده می شود.

فصل ششم:
                 کشاورزی        
                  مهاجرت 
                  امکانات

کشاورزی                    
شغل اصلی مردم سرخون کشاورزی و عمومأ به صورت دیم می باشد و در اینجا در مورد کشاورزی ، بخش شیلات و باغداری که در این روستا وجود دارد اطلاعاتی را بازگو می کنیم.
عوامل تولید برای کشاورزی عبارتند از :
– زمین
– آب
– نیروی کار انسانی
– نیروی کار حیوانی
– بذر
گندم ، جو: در این روستا عمدتأ گندم ، جو و در مواقعی برای مصرف خانه نخود و ماش می کارند. در فصل پائیز و به زبان مردم در روستا ۴۵ پائیز شروع به شخم زدن و کاشت بذر در زمین ها می کنند و موقع برداشت از اواخر خردادماه شروع می شود به خاطر اینکه منطقه میانکوه منطقه گرمسیری است.
بعد از درو کردن محصول خود را در یک نقطه جمع آوری می کنند(خرمن) و بعد از چند هفته انها را کمباین می کنند و محصولات خود را به دو صورت به خانه می اورند:
الف) محصولاتی که ن.ی توان انه را با استفاده از وسایل موتر ی بار بری اورد چون راه مناسب وجود ندارد با استفاده از الاغ و قاطر حمل می شوند.
ب) با استفاده از وسایل موتری باربری
در سالهای اخیر مردم سرخون اضافه درامد کشاورزی خود را به تعاونی میفروشند.
 برنج کاری: نیز در این روستا کاشت می شود این زمان از اواخر خردادماه شروع می شود و مردم برای ابیاری زمینهای خود به صورت نوبتی انها را ابیاری می کنند و زمان برداشت برنج از اوایل پائیز شروع می شود.
شیلات: به علت وجود آب مناسب در سرخون، از ۲۰۰ متری سرچشمه شیلات توسط اهالی سرخون ساخته شده است واز شش شیلات بهره مند می باشد که در تولید ماهی قزل الا در کشور سهمی دارد و ماهی خوبی در این روستا در بازار کشور به فروش می رسد.
باغداری:در ختانی که با آب و هوای سرخون سازگار است و دوام اورده اند می توان از درختانی چون: گردو، سیب، زردآلو، گیلاس، انار، انگور، بادام، آلبالو و تعداد انگشت شماری از  پسته و پرتغال  نام برد. چند طرح باغبانی ۱۰ هکتار به بالا نیز از چند سال گذشته اجرا شده و ثمره آن در بازارهای محلی و خارج از سرخون به فروش می رسد.

مهاجرت
روستای سرخون بخاطر موقعیت سیاسی از نظر تقسیمات( مرکز بخش میانکوه) و در سالهای اخیر به علت احداث سد کارون چهار  مهاجرت زیادی را پذیرفته است و تعدادی هم به شهر های اطراف برای  درس، کار( پروژه ها) و به صورت دائم مهاجرت می کنند اما مهاجر پذیری در روستای سرخون بیشتر از مهاجرفرستی است.

امکانات
این روستا هم مانند دیگر مناطق کشور از امکاناتی که وظیفه دولت است که در اختیار انها قرار دهد از دو دهه گذشته برخوردار شده است.
اولین امکانات که وارد این روستا شد برق و لوله گشی آب به در خانه ها می باشد که از ضرورت های زندگی در دوران جدید برای رفاه مردم می باشدو در ادامه امکانات تلفن در اختیار مردم این روستا قرار گرفت که هیج خانواده ای بدن تلفن ثابت وجود ندارد باید به خدماتی که برای تلفن همراه در این روستا فراهم شده و در تمام نقاط پستی و بلندی این برای خط دهی فراهم شده و در هر خانواده حداقل یک تلفن همراه وجود دارد.
در عرصه رسانه ی این روستا از شبکه های تلوزیونی، چهار کانال کشوری با کیفیت نسبتأ خوب و شبکه استانی با کیفیت خیلی ضعیف برخوردار می باشد و همچنین امکاناتی برای وصل شدن به شبکه جهانی اینترنت برای همه فراهم است که می توانند از خانه به این اطلاعات دست پیدا  کنند.
و قرار است در ماه های اینده عملیات گاز رسانی به این روستا آغاز شود و همچنین شهرداری نیز به این روستا داده شود.
روستای سرخون از نظر آموزشی نسبت به مناطق دیگر از سطع خوبی برخوردار است. مدارس در هر سه مقطع پیش دبستانی، ابتدایی، راهنمایی ، متوسطه و پیش دانشگاهی در این روستا وجود دارد، و اداره آموزش و پرورش میانکوه در این روستا می باشد.در سطع دانشگاهی در چند سال اخیردانشجویان زیادی در دانشگاه های دولتی، پیام نور، و آزاد مشغول به تحصیل هستند و یا فارغ تحصیل شده اند و باید ذکر کرد که دختران نسبت به پسران علاقه بیشتری به درس خواندن دارند چون تعداد قبول شدگان دختر در دانشگاه بیشتر از پسر ها می باشد.

 
  فصل ششم:

  نتیجه                         
از بررسی های که به دست امده می توان گفت که روستی سرخون در آینده با امکانات خوبی که دارد از جمله امکانات کشاورزی( خصوصأ شیلات) و اداراتی که در این روستا قرار دارند ، بخش صنعت که روز به روز در این روستا افزایش پیدا می کند ، طبیعت زیبا و آب و هوای مناسب در هر چهار فصل ، وجود سد بزرگ کارون چهار که در آذرماه افتتاح میشود و از همه مهمتر مزکز بخش میانکوه بودن، می تواندشکوفاتر از گذشته شود و جایگاه خوبی داشته باشد.

منابع
– مصاحبه با جمعی از اهای روستای سرخون در تاریج ۱۵/۲/۱۳۸۸
– کوئن، بروس،۱۹۳۸- درآمدی به َجامعه شناسی/ ترجمه محسن ثلاثی- تهران: نشر توتیا، ۱۳۸۴.
– تقوی، نعمت الله،۱۳۲۱/ جامعه شناسی روستایی/ تهران: دانشگاه پیام نور، ۱۳۸۰.

پژوهشگر: هاشم طهماسبیَ