روستای اسکستان / خلخال / اردبیل

تاریخ پیدایش اسکستان

اسکستانی که امروز در آن زندگی میکنیم از ابتدا اینگونه نبوده  ، پس از زندگی گبرها و منقرض شدن  آنها که در منطقه گاران کنونی میزیستند قبیله ای بنام عیسی خالو که سنگهای آسیاب را برروی گاومیشهایشان میبردند به محلی که امروزه سام خانی نامیده میشود رسیدند و در کنار درختان بید اطراف چشمه اطراق نمودند وکم کم بدان وسعت دادند وبه مرور زمان به شکل اسکستان امروزی رسانیدند .البته اطلاعات دقیقی در این خصوص موجود نمی باشد واین گفته ها بصورت سینه به سینه از گذشتگان نقل شده است.

گفته می شودچون سطح زمین اسکستان پوشیده  از سنگ بوده بهمین دلیل نام اولیه آن سنگستان(سگستان) وبعد به اَسنگستان واَسگستان واسکستان تغییر نام یافت ، امید است همه اسکستانیهای عزیز جهت شناخت قدمت ودیرینه شناسی گذشتگان سرزمین مادریمان  همت کنندتا از اصالت خود بیشتر بدانیم .

از لحاظ موقعیت جغرافیایی اسکستان درغربی ترین قسمت سلسله جبال البرز واقع شده وارتفاع این منطقه از سطح دریا ۱۸۰۰ متر میباشد واز لحاظ اقلیمی جزء مناطق  کوهستانی  ایران محسوب میشود این روستا از شمال توسط کوههای تالش واز جنوب توسط کوههای شمالی استان زنجان محصور شده و در همسایگی خود روستاهای خمس واسبو را میبیند .

اسکستان اولین روستای تات زبان بخش شاهرود است وبنظر میرسد سدمحکمی در برابرورود زبان ترکی به روستاهای حوزه شاهرود شده است این روستا در۲۳کیلومتری شهر خلخال و ۸کیلومتری شهر کلور واقع شده وزبان تمامی مردم این روستا تاتی ست وبدلیل همسایگی با مردمان آذری زبان به به این زبان شیرین نیز تسلط دارند.جمعیت این منطقه به خاطر سرد وخشن بودن در زمستان وخنک بودن درتابستان بسیار متفاوت است بطوریکه در زمستان به۱۲۰۰ نفر ودر تابستان گاه به چند برابراین مقدار نیز میرسد.

شغل اکثر مردم روستا دامداری وباغ داریست ودر زمانهای نچندان دور کشاورزی در این روستا نیز بسیاررواج داشت که بدلیل کهولت مردم ومهاجرت جوانترها به شهرهای دیگر از رونق افتاد.سرتاسر روستا بوسیله باغهای میوه اعم از گردو ،آلبالو،سیب ،زردآلو ،گیلاس ودرختان تبریزی وصنوبرچشم هر بیننده ای را تا ساعتها خیره میکند. بعلت سرد بودن این منطقه میوه ها دیرتر از جاهای دیگر ایران میرسند .وجود دره ها وکوهها وچشمه های متعدد درحاشیه روستا باعث شده با مشکل کمبود آب احساس نمیشود وباغات مردم توسط آب چشمه های روستا سیرآب میشود.

دولر وبشکست

از دیگر جاذبه های طبیعی روستای اسکستان کوههای مجاور به روستا هستند که جزسلسله جبال البرز غربی محسوب میشوند وبه نامهای دولر وبشکست شناخته میشوند .ارتفاع این دوکوه ۱۲۰۰متر ازسطح روستای اسکستان و حدود۳۰۰۰ متر از سطح دریاهای آزادمی باشد.

این کوهها که زمانی در زیر دریای تتیس بودند در دوره مزوزوییک واواسط دوره پیلوسن بر اثر چین خوردگی های ترشیزی بوجود آمده اند وتا امروز نیز پابرجا مانده اند.

 وجود سنگهای توفیت (رسوبات آواری)بامنشاء آتشفشانی نشان میدهد این کوهها روزگاری جزء کوههای آتشفشانی بوده اند! البته امروزه فعالیت خودراازدست داده و سرد و خاموش شده اند. افرسه کره کوه دیگری است برای  اسکستانیها که به سبب وجود امامزاده اقَه سی رضا در دامنه آن  تقدس خاصی دارد و کوه زیبای بشکست نیز نماد صلابت روستاست ، راه پر پیچ وخم در کمر کش این کوه حاکی از تلاش اسکستانیهای گذشته است که آن رااز روزگاران دیرین برای تهیه علف وگون های مورد نیازشان بدانجا رهسپار میشدند بدین سان درآورده شده .

 همه باهم وهم صدا بخوانیمشان: ای کوههای سرفراز بمانید تا قدرت خداوند را درشما نظاره کنیم .

معرفی مناطق مختلف روستای اسکستان

 بی شک وجه تسمیه اماکن مختلف هر منطقه ریشه در تاریخ آن محل دارد  که خود نشان دهنده قدمت و اصالت آن ناحیه نیز می باشد .روستای اسکستان نیز از این امر مستثنی نبوده و تمام اسامی نقاط دور ونزدیک این روستا  نشان دهنده بومی بودن آنها می باشد ودر مواردی بسیار اندک ریشه اسمها آذری بوده وبنده جهت آشنایی هرچه بیشتر هم روستائیان عزیز اسام تعدادی از نقاط روستامونو که اعم از کشتزارها ، چشمه ها ،دره ها،کوهها، هستش رو براتون نگاشتم تا هم تجدید خاطره ای باشه برای همه شما و هم به آیندگان بگیم که ما چه بودیم و چقدر از گذشتگانمون فاصله گرفتیم.

چپان یورد -ولی دِم- دشته دِم – وکیله گیلان – ریه خلی-  ری خلی – واخلی – شته روعه – شته گردن – ایوزبار – حاجی ممد سورنگا – مسوم یورد – اشّک میدانی – اندیز – الوند داغی – کارش – پلنگا – جانان خانی – شله خانی – ملی جار – شهریان – گنجی – خالولان – به به چیمن – خشکش – دولر – افرسه کره سینه – خان باغ – تقی باغ – ماشین خانه بر – نسا دوش – گاران – دولان – بشکست – آسیابر – سیا سیگی دوش – کفتره که – گیه گا بره – قله دله – میان پشکان – گرده خانیان – سامه خانی – ملا خانی – جیران خانی – کوره خانی – دشته لکه -سلان کمبله – سلان پشت – رستم کمبله – رضا باغ – خله داران بن – مِله دره – ومان دره – کلان دره – رضان دره – یاله ربار – لاره خانی – جماله خانی – سوعه دل – کرگوش چال – صونداق اندیز – دبره خلی- اسبوخانی – تارکیه ناو – جنگ دره – سنی- مونداوه دره – گوینه چال – چپ دره – نوعه به خانی -رش آخر- دلنگ -زرد خانی چال – نمه کر -انبوران – طاقچه سینه – راگردش -اسبو خرین – شیند چاله – خدر چاله – کارش – کارش دره – مراد سگی چیمن – برات سگ – خاتونان کسر -سلمان چیمن – کونه دول – ایسبی بان -سعیده مله – کامرزه کوچه – اقه مله – مچت بر- خرمنان مله – دوکانه بر – سره گیلی سینه – تقیه باغ – گوه بر -نقدی باغ – اسد باغ – علی یار باغ – جرگه داران بن – قلعه تین – قندی باغ – ترکه چالان – چاله چالان – چاله چیمن – زمان زمی -میان بره کوعه -شکره شم – تازآباد -ماردوش -دیوانگاه -سوردره سرچال- موزگا کمبله – شله خانی- خدره خانی- کنه جیاده – سندن -سفه کوعه -خته گیه گا جیگا -پرداوه – قنجه خانی دره – کرمه خانی – دولت قوروق – یتق – بیرام قلی سگ – غریبه گوری – چول سَر –  بلند گِر- دِمَ دره – لرزستان -گوری لرز- خاش خاشان – مراسول سِل- چالان دوز – گو آز – درازه را -اَرَبلی قوروق – مونداوَ دول – سَینه سَر – پَلَنگا دوز- اِچر – قندر قَجار- گَنجی بار – نَظَر مدَخانی – سرا جالو

  گاران وگبرها

منطقه گاران که در روزگاران قدیم بنام گبران شناخته می شده ،محل زندگی گبرها بوده وبا گذشت زمان به گاران تغییر نام یافته این منطقه نسبتا" هموار از لحاظ موقعیت جغرافیایی دارای مزایایی نسبت اسکستان کنونی داشته به عنوان مثال به آبادیهای مجاور کاملا" مشرف بوده وهجوم وحملات احتمالی دشمنان ودزدان را کنترل میکردند همچنین از لحاظ شرایط آب وهوایی نسبت به داخل اسکستان کنونی که در ارتفاع کمتری بود در شرایط بهتری قرار داشت.

وجودحمام خشتی مدفون شده که با معماری خارق العاده ای آب را توسط کانالهایی به سرتاسر محیط حمام هدایت میکردند نشان می داد که گبرها انسانهایی با فکر واندیشه اجتماعی بودند.

 بی شک همه ما اذعان داریم که گبرها  به زندگی پس از مرگ معتقد بودند وبه خاطر همین تفکر است که قبرهایشان را توسط تخته سنگهای بزرگ محصور میکردند وهمانند خانه های کنونی میساختند.گبرها از لحاظ جسّه بزرگتراز انسانهای کنونی بودند ودر باب داشتن دین ومذهب همین بس که آتش پرست بودند ودر ادبیات کشورمان نیز شنیده ایم که

   در جوانی پاک بودن شیوه پیغمبریست               ورنه هرگبری به پیری می شود پرهیزکار

 گیه گا بره

در سمت شمالی روستا محوطه ای باز ومستطیل شکل ، شیبدارو با ابعاد تقریبی ۱۰۰×70متر وجود دارد که پوشیده از سنگ بوده ومشرف به پلنگا درّه (درّه مجاور روستا) است . گیه گا بره از قدیم محل تجمع گله های گاو وگوسفند بوده  که در ابتدای روز اهل روستا دسته های کوچک موجود در طویله وآخورشانرا به اونجا میرساندند و به رمه ملحق میکردن، بعد از آن گله ها توسط دویا سه چوپان که بهش (شانه ) میگفتن برای چرابه دل کوه وصحراهای دور از ده برده میشد وغروب به ده برمیگشتند. یادمه قوچ وگوسفندای کوچک روباهم میبردن وبه گله اونا میگفتن (خاله) و به گله  گوسفند وبزهای ماده که معمولا" زودتر از خاله برده میشد میگفتن (رمه) و(گیه گا )که گله گاو ، اسب والاغ وقاطر ده رو روشامل میشد.

 یه زمانی تواسکستان کوچیک ما سه تا رمه وجود داشت والان فقط یه دونه وجود داره و همونطوری  که الان دیگه از گیه گا خبری نیست هیچ بعید  نیست که چند سال بعد دیگه اثری از رمه هم نباشه ،آیا  هیچ از خودمون پرسیدیم  که چرا اینجوری شده و براستی  مسبب این همه تغییرات نخوشایند کیه!؟  وجود گله های گاو وگوسفند نشوندهنده  پویا یی و زنده بودن اسکستان بود وروح طبیعت رو به داخل ده القاء میکرد . ساکنین امروزی روستا دیگه علاقه ای به داشتن چارپای اهلی نشون نمیدن و حتی تمام شیر ،دوغ ، ماست وپنیر مصرفی خودشونو از بازار تهیه میکنن . صدافسوس که دیگه  کسی از اون روزای خوب یادی نمی کنه وحرفی نمیزنه  دیگه  بچه ها با  صدای زنگ بز همسایه از خواب صبح بیدار نمیشن و دیگه اثری از(نِرَه) ( لوره تورق) و (سنگ تا و ) وجودندار  . بیایید باز هم اسکستان رو برای خود اسکستان دوست  داشته باشیم نه برای خودمون.      با آرزوی کامیابی برا همه شما هم روستاییان فهیم

  ملا خانی ، جیران خانی ، سامَ خانی

بی شک آبادانی هر شهر و روستا به وجود آب در آن منطقه وابسته است وهر قدر منابع آب زیر زمینی در منطقه ای  بیشتر باشد مسلما در توسعه ورونق کشاورزی آنجا نیز تاثیر بسزایی خواهد گذاشت.

اسکستان از جهت برداشت از این منابع سهمی در منطقه نداشته وفقط از آب جاری شده از طریق چشمه های روستاست که نیاز خود را مرتفع میسازد.به علت کوهستانی بودن اقلیم اسکستان وسرد بودن هوا، کوههای مجاور در ماههای سرد سال  پوشیده از برف شده وبا رسیدن فصل بهاروجاری شدن چشمه های کوچک وبزرگ در جای جای روستا بوجود می آید وزمینهای روستا را سیراب میکند.

ازمعروفترین چشمه های روستا میتوان به چشمه ملا خانی وسام وجیران خانی یاد کرد که داخل ده جریان دارند وبه چشمه های پر آب خارج از روستا نیز میتوان به بشسکست خانی ،یالَ جانان خانی ، شته گردن ، نوعه به خانی ، پِگلَ خانی اشاره کرد .

وجه تسمیه چشمه ها معمولا بدین صورت بوده که نام شخصی که اولین بار چشمه را کشف نموده بر روی چشمه گذاشته میشده بعنوان مثال سام ، ملا و جیران خانی که امروزه به غلط از جیران خانی یعنی چشمه پایین دست روستا شناخته میشود.در آخر باید به تمام کسانی که این مطالب رو میخونن پیشنهاد میکنم یکبار به اسکستان زیبا سر بزنید ودمی در خنکای آب چشمه های روستا سپری کنید وغبار از دل ودیده خودتون بزدایید.