تاریخچه چراغ روشنایی / بهارستان / آشتیان
بشر از دیر باز تا کنون همواره برای راحتی زندگی خود تلاش نموده است . تامین نور محیط اطراف زندگی در شب یکی از دغدغه های انسانهای نخستین بوده است . با کشف آتش از آن برای گرم نگه داشتن محیط زندگی و پخت و پز و استفاده از مشعل برای روشن کردن شبهای تاریک استفاده نموده است .
مردم روستای ما نیز تا آنجا که از زبان نیاکان و پدربزرگها شنیده ایم در حدود ۱۰۰ سال پیش از اولین وسایل روشنایی – که می توان آنها را نسل اول نامگذاری کرد – استفاده می کرده اند . نام این وسیله پی سوز بوده که در آن روغن حیوانات و گیاهان که در روستای ما روغن گیاه کرچک را به روش مخصوصی جدا کرده و بنام روغن چراغ برای مصرف پی سوز استفاده می کردند . پی سوز ها در اشکال گوناگون و از مواد مختلفی از جمله مس و سفال ساخته می شده ولی طرز کار همه آنها یکسان بوده بدینسان که مخزنی داشته که در آن روغن چراغ ریخته می شده و یک فتیله از جنس نخ ضخیم در آن قرار می گرفته و با دود زیاد و روشنایی کم می سوخته است .
این وسیله در مکانهای باز بدلیل وزش باد ، قابل استفاده نبوده و در مکانهای سربسته نیز که استفاده می شده بدلیل تولید دود زیاد ، زیان آور بوده و برای سلامتی مضر بوده ولی افراد آن زمان بالاجبار از آن استفاده می کردند و حتی به دلیل کمبود روغن چراغ در مصرف آن نیز صرف جویی می کردند .
کم کم با ورود نفت سفید به زندگی ها چراغهای نسل دوم روی کار آمدند و پی سوزها از خانه ها خداحافظی کردند . این چرغها انواع مختلفی داشتند ازجمله چراغ لامپا ، چراغ گردسوز ، چراغ دستی (انگلیسی) و چراغ موشی .
چراغهای لامپا دارای منبعی از جنس مس یا شیشه بودند که در آن نفت سفید ریخته می شد و فتیله ای نیز شبیه پی سوز داشتند با این تفاوت که فتیله توسط قسمتی بنام ماشین روی منبع سوار می شد و قابل تنظیم بود و در مدل های پیشرفته آن روی ماشین هم در قسمتی که شعله روشن بود شیشه ای قرار داشت تا هم چراغ نور بهتری داشته باشد و هم باد آنرا به راحتی خاموش نکند .
بعد ها چراغ گردسوز جایگزین لامپاها شدند . تفاوت این چراغ ها با لامپاها در شکل فتیله آنها بود که بصورت دایره بود و به همین خاطر به آنها گرد سوز می گفتند و روی فتیله نیز یک کلاهک قرار داشت که این کلاهک در روی لوله ای که از وسط منبع نفت گذشته و هوا را از زیر چراغ وارد قسمت روشن چراغ می کرد و باعث می شد چراغ بهتر بسوزد .
چراغهای لامپا و گرد سوز نیز تقریبا قابل حمل و نقل نبوده و فقط در خانه ها استفاده می شدند .
برای رفع مشکل تاریکی در هنگام عبور و مرور در شب چراغهای دستی (انگلیسی) وارد خانه ها شدند . در این چراغها ، شعله در یک محفظه شیشه ای مدور در بسته قرار داشت و باد به راحتی نمی توانست آنرا خاموش کند .
از این چراغ بیشتر شب هنگام برای رفتن به شب نشنی یا حمام و یا رفتن سر قنات و آبیاری استفاده می شد .
عیب این چراغها این بود که وقتی داغ می شدند شروع به پت پت می کردند و گاهی خاموش می شدند .
همزمان با این چراغها ، چراغهای دیگری نیز معمولا در حمام های خزینه ای قدیمی و یا سیزانها – آغل های گوسفندان – مورد استفاده قرار می گرفت که به آن چراغ موشی می گفتند . ساخت این چراغ ساده بود . بدین صورت که وسط درب یک قوطی فلزی در دار که شبیه جای نوشابه های کوچک امروزی بود را با میخ سوراخ کرده و یک نخ نسبتا ضخیم را بعنوان فتیله از آن عبور می دادند به نحوی که فقط قسمت کمی از آن ، بالای درب باقی بماند . ظرف را تا نیمه از نفت پر می کردند و فتیله را داخل آن قرار داده و درب آنرا می بستند . بعد از اندکی وقت ، نفت از فتیله بالا می آمد و قسمت کمی از فتیله که از سوراخ درب قوطی بیرون بود نفتی می شد ، آنرا روشن می کردند . این چراغ ها نیز همانند پی سوز نور کم و دود زیادی داشتند .
چراغهای نسل سوم :
در این نسل از چراغها بجای فتیله از تور استفاده شده بود و به همین خاطر به آنها چراغ توری یا چراغ زنبوری گفته می شد . نحوه کار آنها به این صورت بود که نفت سفید در محفظه ای فلزی قرار داشت و ابتدا با ریختن الکل در جای مخصوص محل عبور نفت از مخزن به تور را گرم می کردند تا نفت بصورت بخار در آید . سپس با زدن تلمبه نفت تبخیر شده به قسمت توری که از سقف چراغ آویزان بود هدایت می شد و نور سفیدی از آن منتشر می شد و گرمای حاصله باعث می شد مابقی نفت نیز تبخیر شده و برای سوختن آماده شود .
این چراغ برای آماده بکار شدن مدت زمانی نیاز داشت تا گرم شود و هر از گاهی نیز باید به آن تلمبه می زدی تا نور آن کم نشود .مزیتی که این چراغ ها نسبت به سایر چراغ های پیشین داشتند نور زیاد آنها و همچنین مصرف بسیار کم نفت در این چراغ ها بود اما مشکل این چراغ ها حساس بودن توری این چراغ ها به تکان خوردن و لمس شدن بود که خیلی زود توری آنها می ریخت.
البته هر ازگاهی نیز نیاز به باز کردن سوراخ ریز سوزن آن بود . این چراغ دسته ای نیز داشت که برای حمل و نقل و یا آویزان کردن استفاده می شد . نوع بزرگتر و کاملتر آن در مراسم های عروسی و یا مساجد استفاده می شد که به آن به علت داشتن سه عدد توری ، چراغ سه توری گفته می شد و نور بیشتری داشتند .
لازم به ذکر است که اولین چراغ توری را حدود سال ۱۳۳۰ مرحوم غلامعلی کربلایی احمد به روستای ما آورده و اولین بار در مسجد از آن استفاده شده است .
چراغهای نسل چهارم :
با انجام پروژه برق رسانی در سال ۱۳۶۱ روستای ما از نعمت برق برخوردار شد و تمام خانه ها و حیاط ها و آغل های گوسفندان و معابر و کوچه ها با لامپهای مختلف روشن شدند و چراغهای نفت سوز نیز به تاریخ پیوستند و فقط در بعضی از انباری خانه ها شاید بتوان آنها را با کلی خاک نشسته بر روی آنها ، یافتشان .
همزمان با چراغهای نفت سوز با رواج کپسولهای گاز و پیک نیک ، از این وسایل نیز برای روشنایی استفاده می شد و هم اکنون نیز در مواقع قطع جریان برق گاهی از این پیک نیک ها استفاده می شود ولی مشکل ریختن توری آنها همچنان باقی است و هر از گاهی باید آنها را مجدد پر کرد . البته هم اکنون روستا حدود دوسال است که از نعمت گاز لوله کشی نیز برخوردار است و در مواقع قطع جریان برق در بعضی از خانه ها از روشنایی های گاز سوز شهری استفاده می شود .
منبع:
