روستای ارنان / مهریز / یزد

در این گستره کوهی یکه و تنها، با رنگی کبود و تیره قد برافراشته و نگاه آدمی را خیره خود  می کند. در گذر این مسافت جانداری به چشم  نمی آید و تا نزدیکی کوه جاده آسفالته خلوتی امتداد مسیر را نشان می دهد. پس از آن راهی که خوشبختانه هنوز به دست انسان ها «پاکوب» نشده و سنگلاخ است، در سکوتی ژرف انسان را به دامنه این کوه سترگ  می کشاند. دردامنه ارنان لکه های سبزی که مبین آبادی است، جلوه گری می کند. یکی از این سبزهای دور روستای ارنان است. روستایی که نام خود را از کوه به عاریت گرفته و هزاران سال در دامن پر مهر مام خویش آرمیده است. روستایی کم جمعیت و عزلت گزین که بسیاری از خانه هایش، متروک و مطرود شده انسان ها است.

راه پرفراز و نشیب را طی می کنیم. در حالی که خاک و غبار بیابان بر سر و رویمان نشسته و آفتاب سوزان دشت همراه با نسیمی چهره را نوازش می کند، صدای جاری آب چشمه ای، وجد و شادی در ضمیر آدمی را دو چندان می سازد. در دل سبزه زاری هر چند کوچک چشمه ای می جوشد و چند درخت کهنسال را که سایه چترگونه خود را بر دمن افکنده اند، سیراب می کند. موسیقی آب و باد با صدای قهقهه کبک که در صخره ها طنین انداخته، ما را فارغ از زمین و زمان، گویی در جهانی دیگر و یا هزاره ای قبل از این زمان، قرار داده است.

دمی نشستن کنار چشمه و محظوظ شدن در هوای اسطوره ای دشت آرامشی بی مانند نصیبمان کرده است. صخره های منقش مانند کهربایی ما را به سوی خود جذب می کنند، از چشمه تا مکان استقرار سنگ های سخنگو فاصله ای نیست. به سوی آنها حرکت می کنیم، گویی به قرن ها پیش گام می گذاریم.حجاری های ارنان بر صخره های منقش، تصاویری از حیوانات و انسان ها به چشم     می خورد که این نگاره ها به روش کوبیدن سنگ بر سنگ حکاکی شده است. تصاویر حیواناتی به اندازه ۱۰ الی۳۰ سانتیمتر که بیشتر به صورت نیمرخ حک شده اند؛ سگ، بز، گوزن، اسب، گاو و برخی موجودات غریب دیگر، همراه با انسان های شکارگر و ابزار و ادوات شکار نظیر، تیر و کمان، نیزه و نقش هایی نمادین با ساختاری همگون، نقش های حک شده بر سنگ ها هستند و مانند کتیبه ای تاریخی اطلاعات جالبی از انسان عهد عتیق در اختیار می گذارند.

عمق حکاکی ها متفاوت و رنگ ها نیز مختلف است و نشانگر دوره های متفاوت و حکاکان عصرهای مختلف است. البته دلیل پیدایش همه آنها یکسان است وآن ثبت تاریخ آن دوران است. انسان شکارگر اعصار دور، روزها کوشیده است تا رویاها و وقایع زندگی خود را در پیروزی بر شکار، بر سطح صاف سنگ در کمینگاه خویش ثبت کند و به این ترتیب شکارهای موجود در حوزه زندگی خویش را مانند شناسنامه ای برای نسل های آتی به یادگار گذاشته اند. انسان شکارگر، هزاران سال پیش با قلم«سنگ» کتابی نوشته، منقوش و زیبا و گشوده در برابر آفتاب و باد، که با ما سخن می گوید و با زبان هنر و تصویر که زبانی جاودانه است، نه با کلمه که مقهور زمان است. ارزش تاریخی و باستان شناسی سنگ های ارنان، برابر سندهای مکتوب مربوط به عصر میانه سنگی و اوایل دوره نوسنگی است. آثار تصویری ارنان با سنگ نگاره های باستانی منطقه«تیمره»، در اطراف گلپایگان و حجاری های «قابوستان» در ۵۰ کیلومتری شهر باکو پایتخت آذربایجان و آثار آرنهم لند در استرالیا و «فزان»در لیبی و «تاسیلی» درصحرای آفریقا وآثار تصویری سر در ورودی غار«آدورا» در سیسیل و برخی آثار متأخر غار «سه برادر» در فرانسه و همچنین قابل مقایسه با آثار «هزار سم» در افغانستان است. صحنه هایی از رزم و شکار همگون با اکثر سنگ نگاره های ایران ، متعلق به دوره های قبل از کشاورزی.

در تاریخ سرزمین کهن ارنان پویندگی و توانمندی قرین پایداری و پایندگی بوده است. زندگی مردمش را از دیرباز هم بر نقش و نگار طاق و رواق و شبستان و ایوان می بینیم و هم  نوشته ها و نگاشته های روی خشت ها و تخته سنگ ها. فضای فرهنگی و معنوی این سرزمین را از همان آغاز راه گوهری ارزشمند می یابیم و طبیعتش را برخوردار از همه مواهب و ذخایرخدادادی. ساکنانش نه تنها دوستدار طبیعت اند که زندگی را در دل آن سامان داده اند و با آهنگ جاودانی و همیشگی طبیعت همساز ساخته اند و نقش این طبیعت و شگفتی هایش به دست آنان بر سنگ و فلز و چوب به جای مانده و فرآورده های هنری اعجاب آوری را پدیدآورده است.

جغرافیا و اقلیم روستای ارنان 

دهستان ارنان درجنوب غربی استان یزد و در ۱۰۰ کیلومتری شهرستان یزد و در کنار جاده یزد ـ مهریز ـ شیراز قرار دارد.( طول جغرافیایی: ۵۴ درجه و ۱۰ دقیقه عرض جغرافیایی: ۳۱ درجه و ۱۹ دقیقه) این روستای از سمت شمال به بخش نیر شهرستان تفت ،از سمت غرب به روستای گاریزات شهرستان تفت ، از سمت جنوب به شهرستان خاتم (هرات و مروست) و از سمت شرق به روستای تنگ چنار شهرستان مهریز محدود می باشد .ادامه دامنه ارتفاعات شیرکوه در بخش شمال و شمال غربی  این دهستان موجب تشکیل سفره های غنی آب زیرزمینی وتعدیل هوای آن نسبت به دیگر نقاط روستاستان  و منطقه شده است.

این دهستان دارای نه (۹) روستا به اسامی: ارنان، سرو ، کمال آباد ، احمد آباد ، کرد آباد ، علی آباد ،‌ فتح آباد و چهل گزی و ۲ مزرعه بنامهای مزرعه شاهزاده و مزرعه نو است. روستاهای مهم دارای شورای اسلامی و روستای مرکزی ارنان دارای دهیاری مصوب می باشند.

در مورد تاریخ بنای ارنان و اطراف آن اطلاعات دقیقی در دسترس نیست. بنای ارنان را به زردشتیان و نام آنرا برگرفته از نام دختر زردشت نسبت داده اند.

آب و هوای دهستان معتدل و بیابانی است و این منطقه با شرایط خاص جغرافیایی موقعیت طبیعی (دشت وسیع ، گود بودن منطقه و آب و هوای خشک ) در حاشیه کویر، و هم اکنون نیز با قابلیتهای تفریحی – گردشگری از جمله قدمگاه حضرت علی (ع) ، کوه ارنان ، چاه ترش و مزرعه های سر سبز اطراف کوه(خطا ،‌بیدک و…) و آثار باشکوه تاریخی خشتی (قلعه قدیمی ارنان با قدمتی حدود ۲۲۰ سال و غیره… همواره پذیرای خیل کثیری از مردمان بومی و غیر بومی میباشد.

این منطقه بعلت موقعیت خاص خود (دشت وسیع و گود که در دامنه های جنوبی زاگرس واقع شده) از لحاظ منابع آبی به دیگر مناطق شهرستان های مهریز و تفت در سالهای خشک و کم آب کمک رسانی می کند و همانند قلبی است که آب، این مایه زندگانی را به دیگر اعضا و جوارح منطقه ارزانی می دارد. دهستان ارنان با داشتن آب و هوای مناسب و خاک مرغوب شرایط بسیار خوبی را برای کشت انواع محصولات باغی و زراعی از قبیل : پسته، گردو، بادام، انجیر، آلو، زردآلو، گندم ، جو ، پیاز ، کدو ، اربه ، کاکوتی، زیره ، صیفی جات، علوفه ، گل گاوزبان ، شاتره ، خاکشیر ، ریواس و گل زوفا و انواع محصولات گلخانه ای را فراهم آورده است ضمن اینکه این دهستان یکی از مهمترین مراکز کشت پسته ، بادام و پیاز بابیشترین میزان در منطقه تلقی میشود.

به دلیل حاصلخیزی اراضی این دهستان ، بیشتر مردم این منطقه به کار کشاورزی اشتغال دارند. بیشتر آب مصرفی زمینهای باغی و زراعی این روستا به چاههای عمیق و نیمه عمیق و در مزرعه ها با قناتها تامین میشود. مردم این منطقه در کنار کشاورزی و دامداری به صنایع دستی نیز اشتغال دارند. از مهم‌ترین صنایع دستی این روستای می توان از قالی بافی نام برد. نقشه‌های اصیل فرش با طرح‌های کاشان ، یزد و کرمان بافته و به بازار عرضه می شود. در سطح دهستان بناهای باستانی (قلعه ، عمارات اربابی، ، سنگ نگاره های کوه ارنان و…) مذهبی (مساجد، قدمگاه ها، حسینیه ها و…) تدافعی – دیده بانی (برج هایدیده بانی) و سازه های عظیم خشتی – آجری زیادی که درسطح این روستای پراکنده اند،خودگواهی است بر عمران و آبادانی این منطقه در گذشته می باشد . اما آنچه مهم است با توجه به نقش نگاره هایی که بر سنگهای کوه ارنان منقش شده است این روستای قدمتی بیش از ده هزار سال دارد و پدیدار شدن آثار کهن، بامعماری عالی توسط کاوشگران بیانگر این ادعاست.

وجه تسمیه دهستان ارنان

روستای ارنان  بعنوان یکی از روستاهای تاریخی و باستانی و از جمله روستاهای بسیار قدیمی استان یزد بشمار می رود. وجود آثار ارزشمند تاریخی در نقاط مختلف این روستا دلیل محکمی بر این مدعاست. همچنین با توجه به کاوش های اخیر در سنگ نوشته های بسیار قدیمی می توان تاریخچه پیدایش ارنان را به سال های بسیار دورتر از این در نظر گرفت.

وجه تسمیه نام روستا: ارنان نام یکی از دختران بزرگان و کاهنان زرتشتی بوده که در زمان گذشته در این محل زندگی می کرده است.

محلات و روستاهای دهستان ارنان

مهمترین روستاهای دهستان عبارتند از: ارنان ، سرو ، علی آباد، احمد آباد ،کرد آباد ، چهل گزی و فتح آباد.

طبیعت روستای ارنان

چنانچه در مرکز روستا بالای یک بلندی قرار بگیریم و یا با استفاده از عکس هوایی روستا به بررسی کلی ویژگی های منطقه بپردازیم ، مشاهده می کنیم این روستا در مرکز دایره ای  قرار دارد که محیط آن را ارتفاعات بلند و کوتاهی تشکیل می دهند.

مهمترین آنها ارتفاعات شمال و شمال شرقی (دامنه زاگرس) شامل امتداد رشته کوه شیرکوه و ارتفاعات کوچکتر در دامنه آنها می باشد که معمولا سرچشمه اغلب جویبارهای فصلی این روستا می باشد.

این بلندی ها همگی بیش از ۳۰۰۰ متر از سطح دریا ارتفاع دارند و روستای ارنان بر روی رسوبات ناشی از فرسایش آبی این کوهها قرار گرفته است. در شرق آن ارتفاعات پست تری با ارتفاع حدود ۲۰۰۰ متر از سطح دریا دیده می شود. در جنوب غربی این منطقه ، کوه ارنان  ارتفاع نوک قله از سطح دریا ۲۸۹۲ مترو ارتفاع کوه نسبت به دشت اطراف ۱۳۷۰ متر میباشد و محیط آن در حدود ۲۵ کیلومتر و نیز زمینهای پست و سپس تپه های شنی به چشم  می خورد و در جنوب زمینی بسیار پست و عاری از هر گونه پوشش گیاهی که در فصلهای پر بارش تشکیل دریاچه فصلی این روستا را میدهد قرار دارد.

آب و هوا

آب و هوای ارنان از نوع آب و هوای نیمه خشک است که نسبت به یزد از اعتدال بیشتری برخوردار بوده اما در محل دشت خشک و بیابانی است.

(روستاهای مهریز از دو منطقه خشک و نیمه خشک تشکیل شده است: مناطقی از قبیل دشت بهادران در شمال شرقی و مناطق جنوبی این روستاستان در زمره مناطق خشک و دامنه های شیرکوه در شمال غربی مهریز و برخی از دامنه های غربی ، منطقه نیمه خشک آن را به وجود می آورند. با عنایت به مطالب فوق می توان نتیجه گرفت در گستره این روستاها هرچه از شمال به جنوب و از غرب به شرق پیش برویم از میزان بارندگی کاسته شده و بر خشکی محیط افزوده می گردد. به طور کلی به استثناء قسمت بسیار محدودی از مناطق کوهستانی، بقیه در حیطه قلمرو مناطق خشک قرار دارد.)

چون استان یزد از سرزمینهای قدیمی و تاریخی است این استان از درگیریها و جنگهای سیاسی تاریخ کشور ایران تا حدودی ایمنی داشته است. از طرفی صعب العبور بودن راهها به همراه محدودیت منابع آبی و غیره مانع عمده تسخیر این منطقه توسط بعضی از حکومتهای بزرگ و کوچک حاشیه و پیرامون این منطقه در طول تاریخ بوده است. با توجه و گواهی گرفتن از منابع تاریخی، آبادی نشینی در این منطقه از قدمت طولانی برخوردار است روستای ارنان نیز از این حیث مثتثنی نبوده و فرهنگی هماهنگ با شهر و استان یزد دارد.

از مظاهر فرهنگ مادی و معنوی که مردم این خطه از خود به جای گذاشته اند و میراث تاریخی آنها در دوره های قدیمی به حساب آمده و نشانه هایی چون سنگ نگاره ها ، هشتمین کوه تاریخی و اثر ملی  ، قلعه چندین ساله و تاریخی و… نشانگر فرهنگ و تمدن مردم بوده است.