نگاهی به آیین عزاداری سیدالشهدا / هزارجریب ن
به گزارش نیوزنکا،علم‌گردانی به همراه سلام و جواب نوحه‌خوانان در مناطق مختلف مازندران شهرستان نکا و هزار جریب ،اوج ارادت مردم به حضرت ابوالفضل (ع) است که با وجود اظهارنظرهای مختلف درباره این بخش از مراسم عزاداری سالار شهیدان، هنوز در بخش‌هایی مختلف باعشق به ائمه اطهار (ع) اجرا می‌شود.
برپا کردن عزاداری دربین شیعیان جهان برای امام حسین(ع) و دیگر ائمه معصومین، سالیانی درازجزو فرهنگ جداناپذیر زندگی مردم شده است.
ابوالقاسم مبینی بخشدارهزار جریب با اشاره به اینکه در برخی از روستاها ی این دیار آداب و رسوم محرم همچون گذشته و به شیوه سنتی دیرین برگزارمی‌شود و بعضی از موارد نیز کمی به تجدد و نوگرایی آمیخته شده و باروشی نو و جدید برپا می‌شود اما درهرحال عزاداری برای سرورو سالار شهیدان و شهدای عاشورا همچنان با قوت و ارادت خاص برگزار است.
او درادامه گفت: علم‌گردانی (علم گردش )نیزازمراسم‌های خاص هزارجربب است که باوجود برخی اظهارنظرهای متعدد درموردعدم علم‌گردانی ،درمنازل به دلیل اعتقادات خاص مردم ، که نماداین علم رانمادعلم حضرت ابوالفضل دانسته ،پررونق برگزار می‌شود و به نوعی همه مردم منتظررسیدن این روزو ادای نذری‌های خودهستند و علم آوردن به درب خانه را نوعی برکت این ماه و تضمین برکت یک‌ساله خانه می‌دانند.
در روز هفتم ماه محرم که به روز علم‌گردانی معروف است، گروهی ازافراد مسجد درهرمحل با گرفتن علم‌هایی که پارچه‌های سبز، قرمز و پارچه‌های نذری به آن آویزان است به درب منازل آمده و مردم با خوش‌آمدگویی، دود کردن اسپند و با دادن نذری‌های و مبالغی که برای علم‌گردانی درنظر گرفته‌اند، خرما،شربت و شیرینی و قربانی کردن گاو و گوسفند برپای علم ادای دین می‌کنند.
وی یادآور شد:دراین روز همچنین رسمی در این دیار مرسوم است که به جهت تشفازنان خانه دربرخی ازموارد باشستن علم، مقداری از آب علم را به عنوان تبرک در نزد خود نگه می‌دارند و آن را به اهالی خانه می‌خورانند تا به نوعی بیمه اهل بیت(ع) شده وائمه نگهبان خانواده و سلامتی آنان باشند.
دراین مراسم، همچنین افرادی که ازقبل نذروحاجتی داشته و دارند، پارچه‌هایی را دورعلم می‌بندند و عده‌ای نیز پارچه یاروسری دورعلم رابرای رفع حاجت برای خود نگه داشته و سال بعد که حاجت روا شدند،آن روسری راهمراه بانذری که کرده‌اند به مسجد تحویل می‌دهند.
در برخی ازروستاهامبالغی که ازعلم‌گردانی جمع شده صرف امورعمرانی و مذهبی مساجد و تکایا می‌شود و دربرخی ازموارد نیز به عنوان هدیه دراختیارروحانی مسجد و تکیه گذاشته می‌شود.
با فرارسیدن هفتم محرم دیگر می‌توان غربت حسین(ع) و یارانش رادرک کرد،اینک شهرو روستاحال و هوای دیگری دارد و روستاهایی که تاروزهای گذشته سوت و کور بوده اکنون به جوش و خروش آمده و بسیاری از روستاها با جمعیت فراوانی روبه‌رو میشوند تادرعزای حسینی شرکت کنند و با برپا کردن مراسم عزای حسینی به عزاداری این مرد بزرگ غیرت و مردانگی و آزادگی بپردازند.
شب هفتم ماه محرم، به نوعی براساس اعتقاد مردم این دیار به آقاابوالفضل العباس(ع) تعلق دارد و مردم این منطقه این شب را تا صبح بیدار بوده و برای این آب‌آور و ساقی دشت کربلا و مظلومیت اهل بیت (ع) عزاداری می‌کنند.
شب زنده‌داری در روستاها در شب هفتم، شب نهم و دهم محرم برگزار می‌شود و جوانان و اهالی روستا تا صبح در فراق ائمه اطهار (ع) عزاداری می‌کنند.
اماکن مقدس و مذهبی در روستاهای نکا نیز با شور و شعور خاصی به ادامه مراسم‌های خود پرداخته و با سیه پوش‌کردن خود و خانه‌ها و بازار، به برگزاری مراسم و عزاداری برای سرور و سالار شهدا، حضرت امام حسین(ع) میپردازند.
روز نهم محرم که به تاسوعای حسینی معروف است نیز از منزلت ویژه‌ای در این دیار برخوردار است و این آیین در روستاها با مراسم خاصی برگزار می‌شود به طوری که اکثر افرادی که ساکن شهر و از اهالی روستا هستند ترجیح می‌دهند روز تاسوعا را در روستاهای خود حاضر شوند. در روز نهم محرم دسته عزاداران به صورت دسته جمعی ازروستابه روستای همجوار و یادر کنار بقعائ متبرکه امام زادگان گرد هم می آیند و ضمن عرض تسلیت این ایام به یکدگیر ضمن انجام صله رحم و دیدار با یکدیگر در آن اماکن به عزاداری پرداخته و نیز به پای روضه وعاظ محترم حاضر در آن مکان مینشینند در گذشته مرسوم بود مردم از چند وعاظ و خطابه آنها بهرمند میشدند و نیز در ادامه با صرف صبحانه و یا ناها به روستا خود باز میگردند .
به غیر از عزاداری در این دسته‌روی‌ها که در تمام روستاهاهرساله متداول است، در هر روستا اگر جوانی در سال گذشته در بین عزاداران بوده ولی امسال جایش خالی است از طرف عزاداران یادآوری می‌شود و در کنار قبرش و یا درمنزل آن جوان در فراغش اورا بهانه نموده و به سوگ رعنا جوان امام حسین سوگواری مینمایند .
البته در این روز برنامه‌های خاصی در روستاهای نکا برگزار می‌شود و اطعام‌دهی روستاها، در این روز از آداب و رسوم متداول این شهرستان است و معمولا اهالی روستاها در روز عاشورا، تنها در محلات خود به دسته‌روی میپردازند، بدین‌گونه که به دو دسته بالا محله و پایین محله تقسیم شده و به دسته‌روی و عزاداری میپردازند.
* روز نهم محرم از ویژگی خاصی درهزارجریب برخوردار است
سید مهدی میری از افراد مطلع و از اهالی آکردنیز در درباره آداب و رسوم مردم هزارجریب نکا در محرم میگوید: روستاهای بالا دست هزارجریب دارای عشق و علاقه وصف‌ناپذیری در این ایام هستند به طوری‌که از همان شب اول مساجد مملو از جمعیت است و مراسم نوحه‌خوانی، سینه‌زنی، دسته‌روی و اطعام‌دهی برگزار می‌شود.
میری بیان کرد: روز نهم محرم از ویژگی خاصی در هزارجریب برخوردار است بدین صورت که دسته‌روی از هر روستا انجام و روستاهای مختلف با هماهنگی از قبل تعیین شده بر مزار شهدا و امامزاده‌ها حاضر میشوند و اطعام‌دهی وسیع در امامزاده‌ها برگزار است.
وی ادامه داد: در این روز دسته‌های مختلف عزاداری با مراسم نوحه‌خوانی و زنجیرزنی به مزار شهدا و امامزاده‌ها می‌آیند در این روز کسی که در آن سال مرده باشد علم بر مزار آن مرده برده شده و نوحه‌خوانی برگزار می‌شود.
میری خاطرنشان کرد: سلام دادن علم و علامت‌های مخصوص عزاداران هر محل و روستا از جمله آداب و رسومی است که در این دیار مرسوم است و دسته‌جات مختلف به محض ورود به مزار شهدا و امامزاده‌ها، این آیین مقدس سلام علم را با پایین کشیدن سر علم به سمت مزار شهدا، امامزاده‌ها و همچنین علم و علامت‌های دیگر با نظم خاصی انجام می‌دهند.
وی همچنین به برنامه سلام و جواب نوحه‌خوانان اشاره و بیان کرد: در این مراسم نیز مداحان روستاهای مختلف سؤال و جواب‌هایی را برای بیان واقعه کربلا برای حاضرین به زبان نوحه و با سوز و گداز خاص قرائت می‌کنند.
ای عزادار
” سلام ما به شما باد و جمله عزاداران علیک ما به شما باد و از ره احسان
سوالی چند مرا هست با تو ای محزون بیان مطلب خود کن دلم بود پر خون
عزای کیست که داری جمله شیون و شین عزای شاه شهیدان بود امام حسین
مگر نداشت حسین به کربلا یاور تمام و کشته شدند از جفای تیغ و شرر
بگو کجا بنمودند شهید از ره کین به دشت کرببلا غریب و زار و حزین
بگو به اکبر و عباس او چه ها کردند بدان که دو دست علمدار او جدا کردند
تنش بگو به کجا و علم بگو به کجا تنش کنار شریعه فتاد علم اینجا
بگو که شبه پیمبر شده به کربلا داماد نه بلکه کشته شده او ز خنجر فولاد
ز حال قاسم ناکام (نوکدخدا)بیان فرما فغان و آه ، عروسی او شده است عزا
چه روی داده به زینب به روز عاشورا قدش شده خمیده ز محنت اعدا
چه کرده اند ز بعد حسین گروه لعام زدند و آتش کین از جفا به جمله خیام
ز بعد آتش کین گو چه فتنه ها کردند بدان که راس شهیدان به نیزه ها کردند
تنش بگو به کجا و سرش بگو به کجا تنش به کرببلا و سرش به طشت طلا
بگو به حال سکینه ز بعد باب فکار به روی ناقه عریان ولی به حال نزار
مگر نبود کسی از برایشان غمخوار نبود و محرمی از برایشان مگر بیمار
بگو لباس زنان را به برده اند یغما تمام زینتشان را ربوده اند والله
مرخصیم و در آییم و ما در آن محضر مرخصید و در آیید جملگی یکسر ”
یکی ازمراسم پرهیجان و ماندگاردرمراسم شبِ عاشورا،نوحه ای قدیمی و کوتاه اما پرهیجان است باترجیع «مکن ای صبح طلوع» که دستجات عزاداردرکثیری ازمناطق ایران همچنان تکرارمی کنند، بی آنکه این تکرارِ سالیان، ازتاثیر آن بر عواطف و ذوق ارادت ما بکاهد:
امشبی را شه دین در حرمش مهمان است ظهر فردا بدنش زیر سم اسبان است
مکن ای صبح طلوع، مکن ای صبح طلوع
شب وصل است و تبِ دلبری جانان است ساغر وصل لبالب به لب مستان است
در نظر بازیشان اهل نظر حیران است گوئیا مشعله از بامِ فلک ریزان است
چشم جادوی سحر زین شب و تب گریان است
امشبی را شه دین در حرمش مهمان است ظهر فردا بدنش زیر سم اسبان است
مکن ای صبح طلوع، مکن ای صبح طلوع
«یارب این بوی خوش از روضه جان می آید؟ یا نسیمی است کزان سوی جهان می آید؟»
«یارب این نور صفات از چه مکان می آید؟» «عجب این قهقهه از حورِ جنان می آید!»
یارب این آبِ حیات از چه دلی جوشان است؟ [۱]
امشبی را شه دین در حرمش مهمان است ظهر فردا بدنش زیر سم اسبان است
مکن ای صبح طلوع، مکن ای صبح طلوع
«چه سَماع است که جان رقص کنان» می آید؟ «چه صفیر است که دل بال زنان می آید؟»
چه پیامی است؟ چرا موج گمان می آید؟ چه شکار است؟ چرا بانگ کمان می آید؟
چه فضائی است؟ چرا تیر قضا پران است؟[۲]
امشبی را شه دین در حرمش مهمان است ظهر فردا بدنش زیر سم اسبان است
مکن ای صبح طلوع، مکن ای صبح طلوع
گوش تا گوش، همه کرّ و فرِ دشمنِ پست شاه بنشسته، بر او حلقه یاران الست
«پیرهن چاک و غزلخوان و صراحی در دست»[۳] چار تکبیر زده یکسره بر هر چه که هست[۴]
خیمه در خیمه صدای سخن قرآن است
امشبی را شه دین در حرمش مهمان است ظهر فردا بدنش زیر سم اسبان است
مکن ای صبح طلوع، مکن ای صبح طلوع
وَه از آن آیتِ رازی که در آن محفل بود «مفتی عقل در این مسئله لایعقل بود»
«عشق می گفت به شرح آنچه بر او مشکل بود» «خم می بود که خون در دل و پا در گل بود»[۵]
ساغر سرخ شهادت به کف مستان است
امشبی را شه دین در حرمش مهمان است ظهر فردا بدنش زیر سم اسبان است
مکن ای صبح طلوع، مکن ای صبح طلوع
این حسین است که عالم همه دیوانه اوست او چو شمعی است که جانها همه پروانه اوست[۶]
شرف میکده از مستی پیمانه اوست هر کجا خانه عشق است همه خانه اوست
حالیا خیمه گهش بزمگه رندان است
امشبی را شه دین در حرمش مهمان است ظهر فردا بدنش زیر سم اسبان است
مکن ای صبح طلوع، مکن ای صبح طلوع
قل هوالله بزاید زلبش، رمز احد لم یلد گوید و لم یولد و الله صمد
این تمنا ز احد در دل او رفته زحد: می وصلی بچشان – تا در زندان ابد
بشکنم – از خم وحدت که چنین جوشان است[۷]
امشبی را شه دین در حرمش مهمان است ظهر فردا بدنش زیر سم اسبان است
مکن ای صبح طلوع، مکن ای صبح طلوع
محرمان حلقه زده در پی پیغامی چند: «چشم اِنعام مدارید ز اَنعامی چند»
«فرصتِ عیش نگه دار و بزن جامی چند» که نماندست ره عشق مگر گامی چند[۸]
در بلائیم ولی عشق بلا گردان است
امشبی را شه دین در حرمش مهمان است ظهر فردا بدنش زیر سم اسبان است
مکن ای صبح طلوع، مکن ای صبح طلوع
امشب است آنکه «ملایک در میخانه زدند گل آدم بسرشتند و به پیمانه زدند»
«با من راه نشین باده مستانه زدند» «قرعه فال به نام من دیوانه زدند»[۹]
یوسفِ فاطمه را ننگِ جهان زندان است
امشبی را شه دین در حرمش مهمان است ظهر فردا بدنش زیر سم اسبان است
مکن ای صبح طلوع، مکن ای صبح طلوع
هان که گوی فلک صدق به چوگان من است ساحت کون و مکان عرصه میدان من است
دیده فتح ابد عاشق جولان من است هر چه در عالم امر است به فرمان من است[۱۰]
پیش ما آتش نمرود گلِ بستان است
امشبی را شه دین در حرمش مهمان است ظهر فردا بدنش زیر سم اسبان است
مکن ای صبح طلوع، مکن ای صبح طلوع
«هان و هان ناقه حقیم» مجوئید حیَل «تا نبرد سرتان را سرِ شمشیرِ اجل»
«پیش جان و دل ما آب و گلی را چه محل؟» «کار حق کن فیکون است نه موقوف علل»[۱۱]
بی فروغ رخ او ، جان و جهان بی جان است
امشبی را شه دین در حرمش مهمان است ظهر فردا بدنش زیر سم اسبان است
مکن ای صبح طلوع، مکن ای صبح طلوع
ظهر فردا عملِ مذهب رندان بکنم «قطع این مرحله با مرغ سلیمان» بکنم
حمله بر شعبده از دولت قرآن بکنم «آنچه استاد ازل گفت بکن»، آن بکنم[۱۲]
عاقبت خانه ظلم است که آن ویران است
امشبی را شه دین در حرمش مهمان است ظهر فردا بدنش زیر سم اسبان است
مکن ای صبح طلوع، مکن ای صبح طلوع
«نقدها را بود آیا که عیاری گیرند تا همه صومعه داران پی کاری گیرند»[۱۳]
و به تاریکی شب ره به کناری گیرند صادقان زآینه صدق، غباری گیرند[۱۴]
صحنه مشهد ما صحن نگارستان است
امشبی را شه دین در حرمش مهمان است ظهر فردا بدنش زیر سم اسبان است
مکن ای صبح طلوع، مکن ای صبح طلوع
گفت عباس که: من از سر جان برخیزم از «سر جان و جهان دست فشان برخیزم»
«از سر خواجگی کون و مکان برخیزم» من «ببویت ز لحد رقص کنان برخیزم»[۱۵]
این چه روح است و کرامت که در این یاران است
امشبی را شه دین در حرمش مهمان است ظهر فردا بدنش زیر سم اسبان است
مکن ای صبح طلوع، مکن ای صبح طلوع
در شب قتل، نگفت از سر و سامان، زینب «داشت اندیشه فردای یتیمان، زینب»[۱۶]
گفتی از یادِ پریشانی طفلان، زینب داشت آن شب همه گیسوی پریشان، زینب»
این چه خوابی است که در خوابگه شیران است؟
امشبی را شه دین در حرمش مهمان است ظهر فردا بدنش زیر سم اسبان است
مکن ای صبح طلوع، مکن ای صبح طلوع
ظهر فردا، قد رعنای حسین است کمان باز جوید شه بی یار ز عباس نشان
ز علمدارِ خود آن خسرو شمشاد قدان «که به مژگان شکند قلب همه صف شکنان»[۱۷]
قرص خورشید هم از خجلت او پنهان است
امشبی را شه دین در حرمش مهمان است ظهر فردا بدنش زیر سم اسبان است
مکن ای صبح طلوع، مکن ای صبح طلوع
علی اکبر به اجازت ز پدر خواهشمند: صبر از این بیش ندارم، چکنم تا کی و چند؟
جان به رقص آمده از آتش غیرت چو سپند بوسه ای بر لب خشکم بزن ای چشمه قند
دستی اندر خم زلفی که چنین پیچان است
امشبی را شه دین در حرمش مهمان است ظهر فردا بدنش زیر سم اسبان است
مکن ای صبح طلوع، مکن ای صبح طلوع
«او سلیمان زمان است که خاتم با اوست» «سر آن دانه که شد رهزن آدم با اوست»
نفس «همت پاکان دو عالم با اوست» زخم شمشیر و سنان چیست؟ «که مرهم با اوست»[۱۸]
پس چه رازی است که خنجر به گلو بُران است؟
امشبی را شه دین در حرمش مهمان است ظهر فردا بدنش زیر سم اسبان است
مکن ای صبح طلوع، مکن ای صبح طلوع
شام فردا که رسد، زینبِ گریان و دوان در هیاهوی رذیلانه آن اهرمنان
پرسد از پیکر صدچاک شه تشنه زبان «که شهیدان که اند اینهمه خونین کفنان؟»[۱۹]
جگر رود فرات از تف او سوزان است
امشبی را شه دین در حرمش مهمان است ظهر فردا بدنش زیر سم اسبان است
مکن ای صبح طلوع، مکن ای صبح طلوع
او که دربانی میخانه فراوان کرده است[۲۰] نوش پیمانه خون بر سر پیمان کرده است
اشک را پیرهنِ یوسفِ دوران کرده است چنگ بر گونه زده موی پریشان کرده است
در دل حادثه مجموعِ پریشانان است
امشبی را شه دین در حرمش مهمان است ظهر فردا بدنش زیر سم اسبان است
مکن ای صبح طلوع، مکن ای صبح طلوع
******
یارب این شام سیه را به جلالی دریاب بال و پر سوخته را با پر و بالی دریاب
«تشنه بادیه را هم به زلالی دریاب»[۲۱] جشن دامادی جان را به جمالی دریاب
که عروسِ شرف از شوق حنابندان است
امشبی را شه دین در حرمش مهمان است ظهر فردا بدنش زیر سم اسبان است
مکن ای صبح طلوع، مکن ای صبح طلوع
بسیاری از تکایا و مساجد هزار جریب تا به طلوع صبح شب زنداری و مناجات مشغول میباشند و صبح هنگام بعد فریضه نماز صبح به قرائت زیارت عاشورا مشغول میشوند و. مراسم روز عزاداری از ابتدا صبح اغاز میگردد ریش سفیدان و قدیمها در این روز ائین خاصی دارند و در منازلشان مدت کوتا به روضه خوانی میپردازند و نذری شیر ، شربت عسل و یا صبحانه شیر برنج از مهمانان پذیرائی مینمایند تا تایکه حوالی ظهر تمامی عزاداران در مساجد و تکایا اجتماع مینمایند و بصورت رسمی در کنار یکدیگر در سوگ شهادت سید و سالار شهید ان پای کنابر وعاظ مینشیند و به استماع روضه سخنران آن روز میپردازند و در ادامه نیز با صلاه ظهر مراسم روز عاشورا پایان میبابد .
دهم محرم و روز عاشورا از مهم‌ترین روزها در شهرستان نکا و شرق مازندران است در ادامه در ساعات پایانی روز مراسم شام غریبان نیز با جلوه خاصی در مزار شهدا و در مساجد این شهرستان با روشن کردن شمع، قرائت فاتحه و قرآن و عزاداری برگزار می‌شود.
در بعد از ظهر روز عاشورا مراسم آتش زدن خیمه‌ها را برگزار می‌کنند.
این مراسم از برنامه‌های متداول روز عاشورا در هزارجریب است که طرفداران بسیاری داشته و بسیاری از افراد از شهرها به روستا رفته و این مراسم را برگزار می‌کنند.
اهالی روستاهای نکا در عصر عاشورا با بر پا کردن خیمه‌هایی در کسوت خیمه‌های اهل بیت (ع) و به آتش کشیدن خیمه‌ها، در واقع خاطره عاشورا را برای مردم به تصویر می‌کشند و با تعزیه‌خوانی جلوه خاصی به این مراسم می‌بخشند که دارای شور بسیاری است که به نوعی شام غریبان اهل بیت امام حسین(ع) را نشان می‌دهد.
در بعضی از روستاهای هزار جریب برای همدردی با اهل بیت عصمت و طهارت و شهدای کربلا مراسم شام غریبان را بعد از پایان مراسم عزاداری روز عاشورا و بازگشت هیئت به تکایای خود تقریبا در اوائل شب و بعد از اذان مغرب انجام می‌دهند.
عزاداران برای نشان دادن حزن و اندوه خود، در کوچه‌ها و معابر به راه افتاده و با خواندن نوحه و مرثیه شهادت فرزند برومند فاطمه زهرا(س)، حضرت امام حسین(ع) را اعلام کرده و به سوگواری میپردازند.
منبع:
