کرائی سفلی – شوشتر – خوزستان
سایتها و وبلاگهای روستای کرائی سفلی
شهرستان شوشتر – استان خوزستان
کرائی ایلی پراکنده در جغرافیای لر بزرگ
* فریدون کرائی
آمار دقیقی از جمعیت این ایل پراکنده در پهنای سرزمین لر بزرگ و استان های جنوبی کشور در دست نیست علت اصلی این مطلب همان پراکندگی و وابستگی به چند ساختار ایلی و سکونت در استان های مختلف جنوب کشور است . رد پای این ایل در گذار تاریخ از بلاد شاپور تا ایل های طیبی ؛ بختیاری ؛ بهمئی ؛ ممسنی ؛ قشقائی و استان های کهگیلویه و بویر احمد ؛ چهارمحال و بختیاری ؛ خوزستان ؛ فارس ؛ کرمان ؛ بوشهر و به روایتی سیستان و بلوچستان امتداد یافته است . در ساختار سازمانی ایل های برشمرده ؛ کرائی ها به صورت طایفه ای مشخص از مجموعه آن ایل حضور دارند ؛ به صورتی که مثلا" در ایل طیبی ؛ طایفه ای شاخص در شاخه طیبی گرمسیر ؛ در ایل بختیاری سرجمع چهارلنگ کینورثی و در سایر ایل ها نیز به همین صورت .
کرائی ها شرح حوادث تاریخی را که منجر به مهاجرت از بلاد شاپور و پراکندگیشان در قلمرو چند ایل لر بزرگ و استان های جنوبی کشور گردید شایدا به صورت سینه به سینه و به اشکال متفاوتی از زبان بزرگان خود شنیده اند ؛ اما نخستین کسی که به ثبت علل این پراکندگی پرداخت ؛ نورمحمد مجیدی است که ابتدا در دوکتاب تاریخ و جغرافیای کهگیلویه و بویر احمد وتاریخ و جغرافیای ممسنی و سپس در کتاب مردم و سرزمین های استان کهگیلویه و بویراحمد ؛ با استفاده از منابع معتبر به شرح حوادثی پرداخت که منجر به کوچ اجباری و پراکندگی طایفه کرائی گردید . یکی در سال ۱۰۰۴ ق در دوره شاه عباس صفوی و دیگری در سال ( ۱۱۳۵ق ) و در دوره طهماسبقلی ( نادر شاه بعدی ).
وقوع انقلاب ارتباطات و سهولت در ایجاد روایط موجب گردیده تا در دو دهه اخیر روابط و رفت و آمد بیشتری بین این مجمع الجزایر به وجود آید و طی دو سال گذشته ؛ دو بار در روزی معین سران و نمایندگان این مردم گرد هم آیند . بعد از گردهمائی اردیبهشت ۸۹ رامهرمز ؛ امسال نیز در ۵ فروردین ۹۰ به دعوت کرائی های بهبهان و همت حاج کمال غلامی گردهمائی دوم تشکیل گردید تا به مناسبت جشن نوروز و فصل بهار اسباب دیدار نوروزی همتباران فراهم آید .
این گردهمائی پس از انجام مقدمات معمول و قدردانی آقای توفیقی فرماندار شهرستان بهبهان از خدمات فرهنگی و تولیدی کرائی های منطقه بهبهان آغاز به کار نمود و نمایندگانی از طوایف مختلف کرائی به معرفی طایفه و پتانسیل های منطقه خود پرداختند ؛ حضور نخستین بار سردار حاجی سید محمد کهرازهی رئیس ایل کهرازهی و هیئت همراه و سخنرانی نماینده ایشان مولوی عبید الله که تبار ایل خود را از ممسنی دانست و شرحی در خصوص اوضاع و امکانات منطقه خود ایراد نمود مورد استقبال جمع واقع شد . سکونت اصلی این مردم در نواحی تفتان ؛ خاش ؛ سراوان ؛ سرباز ؛ ایرانشهر؛ زابل و بخش هایی از غرب پاکستان و جنوب غرب افغانستان است .
همچنین اجرای چند قطعه موسیقی محلی به لطافت کار افزوده فضا را نوروزی نمود .اما علی رغم اندیشه مثبت برگزاری این گردهمائی ؛ نکات قابل انتقادی نیز همانند سایر گردهمائی هائی از این دست مشاهده می شد که بانیان امر می بایست به رفع آن ها بپردازند وگرنه این یکی نیز سرنوشتی بهتر از سایر گردهمائی های این چنینی نخواهد داشت .
دسترسی بعضی افراد فاقد جنبه های لازم به تریبون آزاد و بیان بعضی ستایش ها و بزرگ نمائی های کاملا" نخ نما و بی مورد و درجا زدن در تکرار آنها ؛ راه به جائی نخواهد برد . کارگزاران می توانند با رویکردی متفاوت و پرداختن به جنبه های فرهنگی ؛ طرحی نو درانداخته و با نگاهی فرا گیر از درگیر شده در چمبره کلیشه های رنگ و رو رفته متداول اجتناب ورزند . شاید از این راه دریچه ای باز شود به فضائی دیگر و اعتلای فرهنگی جوانان مشتاق . به عنوان مثال با توجه به برگزاری این گردهمائی در شهر بهبهان ؛ شهر میرزا شوقی ؛ شاعر کرائی تبار ؛ بانیان امر می توانستند با محوریت این امر حداقل به استعدادهای ادبی وهنری کرائی پرداخته و به معرفی ایشان و آثارشان همت گمارند ؛ شاید از نظر موضوعی ؛ راه نمائی برای گردهمائی های پر شور بعدی ارائه می شد . چرا که هدف برگزاری گردهمائی ؛ سئوالی تلویحی برای بسیاری از شرکت کنندگان به شمار می آمد. امید است که فعالان این عرصه این نکته ظریف را در برنامه های آتی مدنظر داشته باشند .
کرائی آریزونای ایران
روزنامه اطلاعات روز یکشنبه۱۲ دی ۱۳۸۹ در شماره ۲۴۹۳۵ خود گزارشی به قلم آقای مرتضی جوهری با عنوان ( منطقه حفاظت شده کرائی ) منتشر نموده که عینا" درج می گردد .
منطقه حفاظت شده کُرایی
برخی کشورها نسبت به دیگر کشورهای جهان دارای تنوع زیستگاهی قابل توجهی در قلمرو سیاسی خود هستند. این کشورها هر کدام چندین اقلیم زمین را دارند که به پیروی از آن زیستگاه‌های متعدد و متنوعی نیز در آنها بوجود آمده است، مانند کشورهای «پرو»، ایالات متحده امریکا، مکزیک، هندوستان، چین، استرالیا و غیره که ایران را نیز می‌توان از جمله این کشورها نام برد.
در ایران چند اقلیم دیده می‌شود که زیستگاه‌های فراوانی را بوجود آورده است. در برخی از نقاط ایران تنوع آب و هوایی و زیستگاهی طوری است که اگر از یک نقطه با خودرو حرکت کنیم به فاصله چند دقیقه با تغییر اقلیم، پوشش گیاهی، عوارض زمین و دیگر موارد مشابه روبرو می‌شویم. این نشان می‌دهد که ایران چقدر تنوع آب و هوایی و طبیعی دارد و می‌توان به جای سفر کردن به کشورهای دیگر به دیگر استان‌های ایران سفر کرد.
منطقه حفاظت شده کُرایی در استان خوزستان، یکی از همین مناطق به شمار می‌رود که دارای آب و هوا و طبیعتی جالب نسبت به دیگر مناطق ایران است. یعنی می‌توان طبیعت این منطقه را از نظر تشابه با طبیعت مناطقی از جهان مانند قسمت‌هایی از ایالت آریزونا، استرالیا و کنیا مقایسه کرد . در حالی که در ماه‌های بهمن و اسفند، مناطقی از ایران پوشیده از برف است و سرمای سختی حکمفرمایی می‌کند، بهار در منطقه حفاظت شده کُرایی فرا رسیده است و در آنجا با فرشی از گیاهان معطر و زیبا مانند شقایق، بابونه، پونه، گل گاو زبان و غیره در کوهپایه‌ها روبرو می‌شویم. حال اگر از همین منطقه و در همین موقع از سال با خودرو حرکت کنیم پس از ۲ یا ۳ ساعت به قلب زاگرس یعنی به مناطقی مانند زردکوه بختیاری، بازفت و کوهرنگ می‌رسیم که همه جا پوشیده از برف و یخ است.
منطقه حفاظت شده کرایی با مساحت ۳۹ هزار و ۳۵۳ هکتار در استان خوزستان واقع شده است که در ۳۵ کیلومتری جنوب غربی شهر شوشتر و ۲۵ کیلومتری جنوب شهر مسجد سلیمان و از نظر مختصات جغرافیایی در میان طول جغرافیایی ۴۹ درجه تا ۴۹ درجه و ۲۳ دقیقه شرقی و عرض جغرافیایی ۳۱ درجه و ۳۵ دقیقه تا ۳۱ درجه و ۵۹ دقیقه شمالی قرار دارد. این منطقه در حاشیه رشته کوه‌های زاگرس قرار دارد و به صورت کوهپایه‌ای با کوه‌های کم ارتفاع و تپه‌ای دیده می‌شود. در واقع کوه‌های کم ارتفاع منطقه کرایی شامل رشته کوه‌های «سیاه» یا «کوه شه» است که حداکثر ارتفاع این رشته کوه ۶۰۰ متر از سطح دریا است. رشته کوه‌های سیاه از پیش کوه‌های زاگرس به شمار می‌روند.
منطقه حفاظت شده کرایی از سال ۷۶ به عنوان منطقه شکار ممنوع توسط سازمان محیط زیست اداره می‌شد که در پانزدهم بهمن ماه سال ۱۳۸۶و متعاقب تصویب شورای عالی محیط زیست با هدف احیاء جمعیت حیات وحش و با توجه به پتانسیل‌ها و ارزش‌های آن به منطقه حفاظت شده ارتقاء سطح پیدا کرد و جزء مناطق چهارگانه تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست قرار گرفت.منطقه کرایی آب و هوایی گرم و خشک دارد و میزان رطوبت آن اندک است. در منطقه کرایی به چشمه‌های فراوانی برمی خوریم، جایی که شدت تابش خورشید باعث بالارفتن دمای سطح سنگ‌ها تا بیش از ۷۰ درجه می‌شود وجود این چشمه‌ها حاصل از فرسایش است که سرانجام منتهی به تپه ماهوره می‌شود. همچنین غارهای فراوانی با عمق کم در دامنه‌های شمالی وجود دارد.
پوشش گیاهی
پوشش گیاهی منطقه کرایی بیشتر شامل گونه‌های مرتعی است که تنوع زیادی دارند. دامنه‌های شمالی منطقه دارای پوشش گیاهی خوب ولی دامنه‌های جنوبی فقیر است. پوشش گیاهی منطقه کرایی از مناطق طبیعی منحصر به فرد استان خوزستان به شمار می‌رود و تاکنون حدود ۹۰ گونه گیاهی در آن گزارش شده است. همچنین حدود ۱۰ گونه گیاهی در خطر انقراض و آسیب پذیر مانند پسته وحشی، رملیک، گاژه، شمعدانی وحشی، بادام کوهی، کلاغک بوشهری، کنار و غیره در منطقه یافت می‌شود.
با توجه به وجود جوامع گیاهی مختلف مانند بوته، درخت و گونه‌های یکساله که با تراکم نسبتاً مناسبی محدوده منطقه را پوشش داده و گیاهان خوش‌خوراک علوفه‌ای در این منطقه از ارزش زیستگاهی مناسبی برخوردار است. به دلیل حاصلخیزی زمین با چند بارندگی در اواخر زمستان، زمین پوشیده از علف و گیاهان متنوع و گل‌های رنگارنگ می‌شود که بعضی از این گل‌ها کاربرد دارویی دارند مانند گل گاوزبان، گل بابونه، گل بنفشه، لگجی و غیره.
درخت کنار
از درختان فراوان منطقه کرایی می‌توان به درخت «کُنار» اشاره کرد که از گونه‌های گیاهی کمیاب و با ارزش جهانی است. درخت کُنار با نام علمی «Ziziphus spina»، عمده جامعه گیاهی و شاخص پوشش گیاهی منطقه کرایی را تشکیل می‌دهد. این درخت در گذشته در منطقه به صورت جنگلی یافت می‌شد، ولی متأسفانه امروزه به علت تخریب زیستگاه و قطع درختان به صورت پراکنده دیده می‌شود. درخت کُنار از تیره عناب است و میوه آن سرخ و شیرین و «کنار» نام دارد و میوه خشک شده آن را آسیاب و آرد کُنار تهیه می‌کنند. برگ آن وقتی خشک شود، آن را آسیاب می‌کنند که همان «سدر» و در برخی نقاط به زبان محلی «ختمی» گفته می‌شود. همان طور که می‌دانیم بیشتر پزشکان برای جلوگیری از ریزش مو، شامپو‌های مختلف حاوی سدر را تجویز می‌کنند. زیرا پیاز مو را تقویت می‌کند و باعث تمیزی بیشتر می‌شود و از سفید شدن زود رس مو تا اندازه‌ای جلوگیری می‌کند.
چوب درخت کُنار، بسیار سخت و بادوام است و در گذشته برای پوشش سقف خانه‌ها و ساختن در و پنجره از آن استفاده می‌کردند، زیرا موریانه کمتر به چوب آن آسیب می‌رساند. در نقاط حساس ساختمان که ممکن بود به مرور زمان بر اثر فرسودگی خللی در آن پدید آید، مقداری چوب درخت کُنار می‌چیدند. همانند کاربرد آرماتور که اکنون به خاطر استحکام ستون‌ها و در قسمتی از ساختمان‌های جدید به کار می‌برند. چنین ساختمان‌هایی با قدمت ده‌ها یا صدها سال هنوز هم پا بر جا مانده اند. شاخه‌های درخت کنار برای زغال سوخت مناسب و حرارت بسیار تولید می‌کند. درخت کُنار آفت ندارد و در گذشته از هسته آن روغن نیز می‌گرفتند. این درخت تنومند همانند چتری گسترده می‌شود و در زیر خود سایه خنکی برای حیوانات و نیز انسان ایجاد می‌کند.
از دیگر گیاهان منطقه حفاظت شده کرایی می‌توان به درختانی مانند انجیر کوهی، بادام کوهی، کلخنگ نشان و درختچه‌هایی چون رملیک، سریم، گز و گونه‌های مرتعی مانند کاسنی‌ها، گرامینه‌ها و گیاهان دارویی اشاره کرد.
جمعیت حیوانی
وجود چشمه‌های فراوان در تمامی منطقه باعث پراکنش نسبتاً یکنواخت حیات وحش شده است. در منطقه حفاظت شده کرایی حدود ۲۰ گونه پستاندار از جمله قوچ و میش، گرگ، کفتار، روباه، تشی، گربه وحشی، شغال، کاراکال، خدنگ و انواع خفاش، حدود ۶۰ گونه پرنده شامل کبک، تیهو، قمری، کبوتر چاهی، کمرکولی، چکاوک، کوکوی معمولی، دیدمک، دراج، بلبل خرما و انواع گنجشک سانان دیگر یافت می‌شود.
همچنین در این منطقه بیش از ۱۵ گونه خزنده از جمله مارهای سمی مانند مار جعفری، کبرای بیابانی، افعی شاخدار ایرانی، افعی شاخدار بیابانی و گرزه مار، همچنین سوسمارهایی مانند جکوی پلنگی خوزستانی، آگامای دم تیغی بین النهرین، بزمجه بیابانی، آگامای صخره‌ای و غیره، وجود دارد. چهار گونه دوزیست نیز در کرایی شناسایی شده است.
این منطقه در زمان‌های نه چندان دور، زیستگاه پلنگ، کل و بز و آهو نیز بوده که به علت شکار بی رویه و تخریب زیستگاه جمعیت آنها نابود شده است.مهمترین گونه شاخص منطقه قوچ و میش یا گوسفند وحشی است که به دلیل شرایط منطقه و حفاظت صورت گرفته پس از اعلام شکار ممنوع شدن منطقه، جمعیت نسبتاً مطلوبی دارد و به راحتی می‌توان گله‌های آنها را در منطقه مشاهده کرد. همچنین جمعیت پرندگان از جمله کبک و تیهو هم اکنون به طور چشمگیری افزایش یافته است.
در منطقه کرایی چشمه‌های فراوانی وجود دارد که از میان آنها می‌توان به چشمه پلنگی، چشمه آب گرمک، چشمه چاه چهارده اشاره کرد.
در دامنه‌های جنوبی منطقه تعداد زیادی چاه‌های نفت و یونیت نفت سفید وجود دارد.
صدها خانوار عشایر از ایل بختیاری برای زمستان گذرانی از ابتدای فصل پاییز تا اوایل فصل بهار به این منطقه می‌آیند. این عشایر معمولاً در هر دامنه یا حاشیه دره‌ها به صورت گروه‌های سه تا پنج خانورای چادر می‌زنند و در پایان زمستان به مناطقی از استان چهارمحال و بختیاری کوچ می‌کنند. تمامی مردم روستاهای منطقه کرایی از جمله روستاهای کرایی علیا و کرایی سفلی از ایل بختیاری هستند و به گویش بختیاری صحبت می‌کنند.
دو پاسگاه محیط بانی در منطقه حفاظت شده کرایی وجود دارد که یکی در دامنه شمالی و در نزدیکی روستای کرایی علیا و دیگری در دامنه جنوبی و نزدیکی یونیت نفت سفید واقع شده است. محیط بانان منطقه حفاظت شده کرایی با شرایط سختی به ویژه در فصل تابستان روبرو هستند و با وجود مناطق صخره‌ای و دره‌های صعب العبور هر روز برای بازدید و حراست به گشت زنی در منطقه می‌پردازند و نیز برای فراهم کردن آبشخور قوچ و میش و سایر حیوانات در فصل تابستان به طور طاقت فرسایی نه فقط برای انجام وظیفه، بلکه از روی عشق و علاقه‌ای که به طبیعت دارند، تلاش می‌کنند. از جمله محیط بانان طبیعت دوست و فعال این منطقه باید از آقای «فرود شاهین پور» نام برد که حدود ۱۰ سال به حفاظت از طبیعت در این منطقه پرداخته و در این راه حتی سلامتی خود را به خطر انداخته است. در مدتی که در منطقه حفاظت شده کرایی به مطالعه خزندگان می‌پرداختم، شاهد تلاش‌های روزانه و شبانه آقای شاهین پور بودم که علاوه بر این در طول یک هفته‌ای که در منطقه بودم، وقت استراحت خود را نیز به همراهی و کمک ما برای مطالعات میدانی خزندگان می‌گذراند.
تمامی محیط بانان ایران همچون او دلسوزانه برای حفاظت از طبیعت کشورمان تلاش و مبارزه می‌کنند و گاهی نیز در این راه جان خود را از دست می‌دهند. به طور مسلم این تلاش‌ها فقط به خاطر حقوق و مزایای اندکی که می‌گیرند نیست بلکه نیرویی به نام «عشق» آنها را به حرکت می‌اندازد که مردم عادی از آن بی خبر هستند. با این حال در کشور ما هیچ گاه آن طور که باید از محیط بانان قدردانی نمی‌شود و شاید بتوان گفت که در بیشتر مواقع حتی سخنی از آنها به میان نمی‌آید. همان گونه که نیروهای نظامی و انتظامی از کشور پاسداری می‌کنند، محیط بانان نیز به انجام وظیفه مشغول هستند و باید گفت که کار محیط بانان نه فقط برای ایران بلکه برای تمامی این کره خاکی با ارزش است.
روزنامه اطلاعات روز یکشنبه۱۲ دی ۱۳۸۹ در شماره ۲۴۹۳۵
*مرتضی جوهری
* عکس ها . فریدون کرائی
