نوا – آمل – مازندران
سایتها و وبلاگهای روستای نوا
شهرستان آمل – استان مازندران
بهشت گمشده ، دهکده ی ییلاقی نوا
نویسنده استاد حسین شهسوارانی
در عبور از جاده ی زیبای هراز ، کمی پایین تر از قریه ی اسک به سمت آمل ، دو دیوار سر به فلک کشیده ی سنگی قرار دارد . سمت غرب آن دره ها و دامنه های وسیع قله ی دماوند است که دهکده های با صفای رینه ، گرنا ، آب گرم و امیر آباد چون گل و بوته ی رنگارنگ در چین و چروک های سنگی به دامن دماوند افتاده اند .
بر دامنه ی شرقی ، از دره ی عمیق رودخانه ی هراز تا قله های رفیع و سر به آسمان آن دهکده های زیبا و طرب انگیز نیاک ، گیلاس ، گنده لو و مزرعه ی کنار انجام و باغ ها و کشتزارهای کوچک و بزرگ دیگری نقش بسته است .
از نیاک راهی دشوار به سوی گردنه ها و قله های آسمان سای این دیوار عظیم امتداد دارد و با عبور از پیچ و خم های پی در پی و صعب العبور و سنگلاخ آن در ارتفاعاتی که در دل آسمان جای دارد ، چنان از هراز و آبادی های پایین دوریم که پنداری پیوندمان از زمین بریده شده و به آشیانه ی فرشتگان آسمان نشین رسیده ایم .
این راه و جاده در این بلند آسمان به دشتی سبز و خرم ، لبریز از طراوت و صفا و زیبایی منتهی می شود که در واقع از مظاهر جمال و دل آرایی طبیعت اشباع شده و هر بیننده ی تازه وارد را در درک کثرت و تنوع زیبایی مبهوت و خیره می سازد .
تن و اندام و سر و گردن قله ی دماوند در آن سوی دره ی هراز با قامت افراشته و سینه ی پهن و گشاده ، تمام رخ در مقابل همان ناحیه ، سخت و استوار به پا خاسته و گردن افراشته است .
از هر نقطه ی نوا تماشای هیکل و قد و قامت عظیم قله ی دماوند ، این غول مهیب طبیعت که سر به افلاک کشیده و شب ها با ستارگان آسمان نجوا دارد ، جذاب و جالب است .
ساعت ها با کمک دوربین قوی ، آثار و عجایب دماوند را دقیق تر و نزدیک تر تماشا می کردیم . دره های وسیع دامنه ی دماوند و چاک خوردگی های عمیق آن و دره های گوگرد‌ی ، مخازن برف و یخ دایمی اطراف قله و دهانه ی هولناک آن شگفتی های این دیو سپید پای در بند را نمایان می کند و در همین صحنه ی وسیع و سبز و خرم ، دهکده ی بزرگ و کهنسال نوا چون چتر طاووس بر چهره ی کوهسار نقش بسته است .
همه جا آب است و سبزه است و طراوت و زیبایی است ، با هوایی چنان دلکش و فرح بخش که پنداری نفس در نفس فرشتگان داری . هوا ، سبک و آرام و خالص است . آسمان لاجوردی هم عاری از گرد و غبار است و چنان دور از زمین که از ابر و بخار دریای مازندران هم خالی است و خیلی بالاتر از گذرگاه ابرها .
تا نزدیکی مرتع مصفای آزاب در چین خوردگی و نشیب و فراز دامنه ها و دره های اطراف نوا ، کشتزارهای فراوان است و هر دشت و مزرعه با درختان صنوبر و بید و چنار محصور است و پنجه در پنجه ی هم افکنده اند و از کنار صف درختان زمردین ، جویبارها و چشمه سارها از گوشه و کنار روان است .
باغ های میوه نیز محصور با همین درختان است و پوشیده از درختان سیب و گلابی و هلو و دیگر میوه های خوش رنگ و خوش طعم .
دهکده ی ییلاقی نوا ، با کثرت و فراوانی چشمه سارها که از بن سنگ ها و دل کوهسار و از هر نقطه ی آن می جوشد و جاری می شود به چهارصد چشمه معروف است . لطافت هوا و صافی و شفافی آن و طراوت و خرمی گل و سبزه اش مخصوصاً در نسیم ملایم و روح نواز بامدادی چنان طرب انگیز است که هر تن خسته و دل افسرده ای را به وجد و نشاط می آورد .
شکوه و جلال منظره ی دلفریب ، زمزمه ی جویبارها ، ترانه ی مرغان خوش آواز ، رقص پروانه های رنگارنگ ، آفتاب طلایی و درخشان و ملایم و مهربان نیمروز امرداد ، عطر دلاویز گل و سبزه ، آسمان صاف و فیروزه فام، حالتی بدیع و رویایی و افسانه وار به این ناحیه ی بهشتی بخشیده است .
من این نقش دلپذیر طبیعت را و این نگارخانه ی پر جلال خلقت ، این غرفه و تالار دل انگیز بهشتی را در اولین دیدار سال های قبل که در دره های پیچ در پیچ البرز پنهان گردیده ، بهشت گمشده نامیدم .
در فرهنگ جغرافیایی ایران از فرهنگ دهخدا ، ذیل کلمه ی نوا می خوانیم : " نوا ، دهی است از دهستان بالا لاریجان بخش لاریجان شهرستان آمل در نه هزار گزی مشرق رینه ، در منطقه ی کوهستانی سردسیری واقع است و 910 تن سکنه دارد . آبش از چشمه ، محصولش لبنیات ، شغل مردمش زراعت و گله داری است . "
نوا دهکده ای است سالخورده و قدیمی . از آثار کهن و استوار آن ، رونق گذشته به خوبی درک می شود . در عمارت هایی که با اسلوب اشرافی گذشته ساخته شده ، تالارها و ایوان های متعدد باقی است و گذشت روزگار ، آب و رنگ و جلوه ی نقش و نگار طاووس های چتر زده و گل و بوته های زیبایی را که به در و دیوار تالارها نقاشی شده هنوز محو نکرده است .
حمام بزرگ نوا با ستون های بلند سنگی ، استوار و پا برجا است و این حمام هم اکنون مورد استفاده ی اهالی است .
میدان بزرگی در وسط ده قرار دارد . مسجد موقر و باشکوهی با ستون های قدیمی در یک سمت میدان واقع است . در پیشانی و بدنه ی سه پایه ی بزرگ مسجد ، سه طرح گچ بری دیده می شود و بر حسب روایات شایع در محل ، سه استاد چیره دست گچ بری هریک گل سازی و گچ بری یکی از سه ستون را بر عهده گرفته و سه شاهکار نفیس به وجود آورده اند .
از دیر زمان معماران نوایی در سراسر مازندران ساختن عمارات زیبا و مجلل را پیشه داشته اند و مهارت و چیره دستی آنان در کار معماری و گچ بری مشهور بوده و این میراث هنری هنوز باقی است . در شهرهای مازندران بیشتر معماران و بناهای با ذوق و خوش قریحه اهل نوا هستند و آثار ارزنده ی گچ بری و معماری که در عمارات اشرافی و مساجد و تکایا و مشاهد متبرک لاریجان و شهرهای مازندران باقی مانده اغلب آبدست و کار استادان نوایی است .
در ساختمان های نوساز و مجلل کنونی هم که در آمل و نوا ساخته شده ، طرح ریزی و به خصوص گچ کاری آن ها جالب است . در خود قریه ی نوا در خانه ی ییلاقی آقای حاج فضل الله مقیمی ، از معاریف نوا اتاق ها به اندازه ای با مهارت و استادی به وسیله ی استادکاران نوایی گچ کاری شده که مثل آیینه یا یک قطعه چینی ، عکس مناظر دور و نزدیک و درخت و سبزه ی بیرون اتاق را می توان در سینه ی دیوار تماشا کرد .
ساکنان و اهالی نوا سه فصل سال را در آمل به سر می برند و هریک کار و کسبی دارند و در فصل تابستان به زادگاه و موطن اجدادی خود ، همین دهکده ی نوا که به آن عشق می ورزند می آیند و علاقه ی فراوان به آبادانی آن و احداث خانه های خوش ساخت و باغ و باغچه دارند . در سال های اخیر با دائر شدن جاده ی هراز سهولت و امکانات بیشتری برای حمل و رساندن مصالح ساختمانی به نوا فراهم شده . خانه های نوساز فراوان است و در این دهکده ی مصفا خانه ی مخروبه و مندرس کمتر دیده می شود . ترکیب اصلی و بافت دهکده مجموعه ای از عمارت ها و ساختمان های سبک شهری و کاخ های کوچک و مجللی است که هریک در کنار باغ و باغچه ای واقع شده و درختان شاداب و سرسبز این عمارات نوساز و خوش قد و قواره را در آغوش گرفته اند و سایه بر سر بام و دیوار و ایوان و صحن خانه ها افکنده اند .
اهالی نوا که همه ی آنها در آمل و شهرهای دیگر مازندران و تهران مشاغل مختلف دارند از کار کشاورزی و تجارت و خدمات دولتی، درآمدهای فراوان به دست می آورند . عموماً تحصیل کرده اند و جوانان آنها دانشگاهی و دبیر و ادیب و طبیب و صاحب مقام های حساس و مفیدند . به آبادانی و نوسازی و پاکیزه داشتن دهکده و ایجاد وسایل عمومی و تعمیر و مرمت بناهای قدیمی علاقه ی سرشار دارند .
گنبد و ایوان بقعه ی امام زاده یحیا که به فاصله ی کمی از هسته ی اصلی دهکده و کنار دره ی نوا واقع شده ، به همت و هزینه ی حاج مقیمی مردی که در آمل و لاریجان به خیرخواهی و بلند همتی مشهور است به وضع شایسته و زیبا تعمیر شده و محوطه ی پیرامون آن و ایوان ظریف و خوش طرح و تازه تعمیرش که به دره ی بزرگ مجاور مشرف است ، روحانیت و جاذبه ی خاصی دارد …
در جست و جوی نام آوران گذشته ی نوا در فرهنگ دهخدا به نام محمد تقی میرزای مازندرانی بر می خوریم که با که با تخلص و اسم و رسم " نوایی " باید اهل نوا باشد . رضا قلی خان هدایت می نویسد : " … نوایی از شاعران قرن سیزهم است . وی متصدی دیوان انشای محمد شاه قاجار بوده ، از اوست :
در پای صحبت بزرگان و معمران نوا در فراغت روزهای بلند تابستان و در گردش دسته جمعی کنار چشمه سارهای بیرون ده و به هنگام لمیدن زیر سایه ی درختان طرب انگیز ، دوستان نوایی از شگفتی های محل و مردم آن ، از لطافت هوا که به قول آن ها در ایران کم نظیر است سخن ها می گویند و با لذت تمام از آن ها یاد می کنند .
از سنگ پادزهر نوا هم یاد می کنند و می گویند در یکی از خانواده های قدیمی و معروف نوا ، قطعه سنگ کوچکی موجود است که خاصیت عجیبی دارد . اگر کسی را مار یا حشرات زهردار دیگر بزند ، سنگ را به موضع گزش می مالند و در ظرف شیر می اندازند . در دفعات اول رنگ شیر تغییر می کند . این عمل چند بار تکرار می شود تا رنگ شیر به کلی بر می گردد ، بدین ترتیب زهر از بدن بیمار خارج و او معالجه می شود . می گویند این سنگ نزد شخص ارشد آن خانواده از نسل های گذشته تا حال موجود است و آسیب دیده ها را هم به رایگان مداوا می کند .
مقاله با ویرایش و افزایش عکس از کتاب رنگین کمان نوشته ی حسین شهسوارانی ، ناشر انتشارات پژوهش های فرهنگی (ساری ) ، ۱۳۸۰، صص ۲۰۰ ـ ۱۹۳
