افین – قاینات – خراسان جنوبی
سایتها و وبلاگهای روستای افین
شهرستان قاینات – استان خراسان جنوبی
افین یکی از روستاهای تاریخی مهم در شرق قاینات محسوب میشوداین روستا مرکز دهستان افین استوتا مرکزبخش (شهر زهان)۱۷ کیلومتر و تا مرکز شهرستان (شهر قاین) ۸۵ کیلومتر تا بیرجند مرکز استان خراسان جنوبی ۱۱۵ کیلومتر فاصله دارد تیپ روستا از نوع کوهستانی و دارای ۲ بخش جدید و قدیم استبافت بخش قدیمی روستا فشرده و متمرکز با معماری سنتی و بیشتر منازل گلی و خشتی می باشند خانه هایش اغلب بزرگ و بر روی سنگ های بزرگ به اصطلاح لاخ ساخته شده اندمقر افین قدیم در محل تلاقی دو رود و در منطقه ی خروجی این رود ها از کوهستان می باشد یکی از این دو رود به نام رود شور از غرب سر چشمه می گیردو دیگری از جنوب سرچشمه میگیرد که به رود افین موسوم است. افین در اوایل اسلام به عنوان امالقرای ولایت قاینات شهرت خاصی داشته است روستایی که در اوایل اسلام ام القرای ناحیه باشد طبا قبل از اسلام و در دوره ی ساسانی دارای اهمیت بوده است افین به اعتقاد مورخین شهری بوده که به قرماسین معروف بوده است.
آئین‌های عزاداری در روستای افین
مردم ایران از دیرباز در دهه محرم و عاشورای حسینی با توجه به ویژگی های اجتماعی و فرهنگی مناطق مختلف، با شیوه های گوناگون به سوگواری و عزاداری می پردازند. بسیاری از هنرهای سنتی و بومی که امروزه دیگر در فرهنگ اجتماعی ساکنان شهرها نقش خاصی ندارند، در برخی از مراسم مذهبی وکهن، بازپیرایی و احیا می شود. در شهرها و روستاهای مختلف ایران نحوه سوگواری و عزاداری برای امام حسین علیه السلام متفاوت است. گرچه در کل این مراسم یک هدف را دنبال می کنند ولی با توجه به مراسم گوناگون و خصوصیات اجتماعی و فرهنگی هر منطقه، شکل و شمایل متفاوتی از سوگواری انجام می پذیرد.
در روستای تاریخی افین نیز همه‌ساله آئین‌های عزاداری به خصوصی برگزار می‌شود . در این مراسم جمع زیاد عاشقان اهل بیت (ع) از دور و نزدیک خود را به روستا رسانده و آماده‌ی برپایی هر چه باشکوه‌تر این مراسم می‌شوند . روستای افین که یکی از روستاهای تاریخی ایران است از این نظر نیز دارای قدمت زیادی در این زمینه است به طوری که بسیاری از آئین‌های عزاداری منحصر به فرد بوده و این آئین‌ها ریشه در تاریخ کهن این سرزمین دارد . در این مقاله سعی شده است به طور مختصری نحوه‌ی عزاداری مردم این سرزمین توضیح داده شود.
مراسم علم‌بندان افین
مراسم علم‌بندان یا علم بستن در روز تاسوعا و تدارکات وابسته به آن از دیدگاه اجتماعی و مردم شناسی بسیار حائز اهمیت است. عَلم به عنوان نشان و نماد پرچم سپاه امام حسین علیه السلام در روز عاشورا از زمان صفویه وارد مراسم آیینی ما شده است و در گذشته مردم برای رفع مشکلات یا درمان بیماری نذر می کردند که هرسال در محرم علم ببندند. علم بستن بدین معناست که ابتدا چوب علم را که اغلب از درخت سپیدار است تهیه می‌کنند که گاهی ارتفاع این چوب به ۱۲ متر می رسد و سپس در مراسم وآیینی خاص چوب ها را با پارچه‌هایی از جنس‌های مختلف و رنگ‌های گوناگون تزیین می کنند. این مراسم هرساله بدین صورت است که در عصر روز ششم محرم، افراد خانواده هایی که علم دارند به کمک چند تن از اقوام و آشنایان که در این کار مهارت لازم را دارند تمامی بخش علم را با پارچه هایی تزیین می کنند. البته رنگ پارچه های علم سادات، سبز یا مشکی ساده است. تعدا علم‌های روستای افین ۵ عدد است (به نام پنج‌تن) که متعلق به 5 طایفه‌ی بزرگ و قدیمی روستا می‌باشد .
در هنگام علم بندان نوحه‌هایی خوانده شده و مردم در اطراف علم‌ها به سینه‌زنی مشغول می‌شوند . علم‌ها نیز توسط افراد روی سر عزاداران چرخانده می‌شود .
بعد از علم‌بندان ، علم‌ها را در حسینیه‌ی روستا به صورت ایستاده قرار می‌دهند و مردم نذور خود را به پای علم می‌بندند .
روز تاسوعا
در صبح روز تاسوعا ، بعد از برگزاری مراسم زیارت عاشورا که از روز اول محرم شروع شده و در دهه‌ی اول محرم ، همه‌روزه انجام می‌شود ، هیئت روستا از حسینیه حرکت خود را آغاز می‌کند . هیئت بعد از عبور از کوچه‌های روستا به مسجد امام حسین(ع) می‌رود . در هنگام حضور در این مسجد قدیمی ، ضمن نوحه‌خوانی یاد و خاطره‌ی بنیان‌گذران و خیریّنی که این مسجد را بنا کرده‌اند ، گرامی داشته و روح آنها را با خواندن فاتحه‌ای شاد می‌کنند.
هیئت پس از آن به محل کاروان‌سرای قدیمی روستا می‌رود . در آنجا نیز فاتحه‌ای برای پدران و مادران و از بین‌رفتگان روستا قرائت می‌شود . سپس هیئت به محل آب‌انبار قدیمی روستا رفته در آنجا برای سازندگان این حوض قدیمی فاتحه می‌خواند .
مراسم اصلی عزاداری در صبح روز تاسوعا در [مزار چهار گنبد] و [مسجد جامع افین] برگزار می‌شود . در این مراسم ضمن نوحه‌خوانی و روضه‌خوانی در این اماکن مقدس ، یاد و خاطره‌ی تمامی بنیان‌گذران ، خادمین و خیرینی که در این دو مکان مقدس روستا سال‌های متمادی زحمت بسیار کشیده و در حال حاضر به رحمت ایزدی رفته‌اند ، با ذکر فاتحه‌ای شاد می‌شود و روح آنها در این مراسم عزاداری شریک می‌گردد.
از مزارچهار گنبد ، هیئت به محل یادواره‌ی شهدای جنگ تحمیلی افین می‌رود .در این مکان ، ضمن تجلیل از فداکاری و ایثار جوانان روستا که در سال‌های جنگ تحمیلی ، به درجه‌ی رفیع شهادت نائل آمده‌اند ، با قرائت فاتحه و نوحه‌خوانی بر سر مزار این شهیدان ، یاد و خاطره‌ی آنها گرامی داشته می‌شود .
بعد از این مراسم هیئت به مسجد امام رضا(ع) واقع در شهرک افین می‌رود و بعد از پربایی نماز جماعت و نهار ، مراسم صبح روز تاسوعا به پایان می‌رسد .
در عصر روز تاسوعا دوباره مردم روستا در حسینیه جمع شده و این بار نیز هیئت به همراه علم‌ها از حسینیه خارج می‌شود . پیشاپیش هیئت ۵ نفر از جوانان روستا ، علم‌ها را برداشته و در جلوی هیئت حرکت می‌کنند .
هیئت در قبرستان افین حضور پیدا می‌کند و بر سر مزار کلیه‌ی کسانی که از محرم سال گذشته تاکنون فوت شده‌اند اعم از زن و مرد می‌رود . یاد و خاطره‌ی کسانی که در محرم گذشته در بین همین هیئت حاضر بودند و به عزاداری سید و سالار شهیدان پرداخته‌اند واکنون دست آنها از زمین و زمان کوتاه است ، ، با ذکر فاتحه شاد می‌شود . در این مراسم بازماندگان با خرما، شیرینی ، شربت یا چای داغ از هیئت پذیرایی می‌کنند.
مراسم حیدرعلی
در عصر روز تاسوعا بعد از برپایی مراسم از تازه‌خفتگان ، هیئت به محل [دبستان استقلال ] روستا مراجعت می‌کند . در حیاط این مدرسه ، مراسمی تحت عنوان «حیدر علی» برگزار می‌شود. این مراسم که به نوبه‌ی خود یکی از منحصر به فردترین مراسم عزاداری در کشور است .
عده‌ای با گرفتن کمربند نفرکناری خود ، حلقه‌ای را تشکیل می‌دهند که نام این حلقه ، حلقه‌ی ماتم است . هیئت در بین این حلقه قرار میگیرد و به نوحه‌خوانی می‌پردازد . علم‌ها بر سر افراد حاضر در حلقه‌ی ماتم چرخانده می‌شود و مردم در زیر پرچم حسینی (ع) به عزداری می‌پردازند .
افراد حلقه ضمن همراهی با هیئت دست راست خود به پیشانی یا سینه‌ی خود می‌زنند و در یک حرکت منظم و هماهنگ یک قدم به جلو برداشته و دو قدم به عقب بر می‌گردند . و همراه با بقیه‌ی هیئت نوحه‌های زیر را تکرار می‌کنند :
گروه به دو قسمت تقسیم شده و به ترتیب ابتدا افراد حاضر در حلقه مصراع اول نوحه‌‌ها را می‌گویند و افراد حاضر در میان حلقه ، قسمت دوم را کامل می‌کنند .
قسمت اول : یا عباس یا عباس قسمت دوم: سرم فدای عباس
در کربلا چه محشر است / حسین بی‌برادر است
حسن وای حسین وای / شه عالمین وای
این علم از کیست که بی‌صاحب است / از قمر ماه بنی‌هاشم است
ای کشته‌ی خنجر حسین / ای شاه بی‌لشکر حسین
وقتی که از بزرگان روستا ، فلسفه‌ی برگزاری این مراسم را جویا می‌شویم ، در جواب می‌گویند : ازآنجایی که در عصرروز تاسوعا در صحرای کربلای لشکریان یزید بر اصحاب امام حسین(ع) حمله می‌کنند و دوباره عقب‌نشینی می‌نمایند ، دلیل برگزاری این مراسم است . این مراسم همه‌ساله با شکوه و پرعظمت برگزار می‌شود و حاضرین در حلقه‌ی ماتم پس از اتمام مراسم ، به نیت تبرک و بهره‌گیری و هم‌چنین برآوردن حاجات ، بر علم‌ها دست کشیده و سر و صورت خود را متبرک می‌نمایند.
مراسم روز عاشورا :
مراسم صبح روز عاشورا نیز مانند مراسم صبح روز تاسوعا با بازدید از همان مکان‌ها ادامه می‌یابد.پذیرایی نهار روز عاشورا در حسینیه انجام میگیرد. اما مهم‌ترین و بارزترین مراسم عزاداری روز عاشورا در عصر روز عاشورا در یکی از مکان‌های روستا اعم از مدرسه راهنمایی [شهید کمیلی افین] و یا مسجد امام رضا(ع)(در صورتی بدی آب و هوا) برگزار می‌شود. این مراسم که از گذشته‌های دور انجام می‌شود تعزیه یا شبیه خوانی است .
تعزیه یا شبیه‌خوانی
تعزیه در لغت به معنی سوگواری برای عزیزان از دست رفته است ولی در اصطلاح به نوعی نمایش مذهبی با آداب و رسوم خاص اطلاق می شود. مورخان و سیاحان در دوره صفویه اشاره زیادی به تعزیه نمی کنند و گفته هایشان بیشتر به نوحه سرایی معطوف است. در دوران قاجاریه تعزیه خوانی به لحاظ کیفیت و محتوا به اوج تکامل می رسد. با توجه به سیر تکاملی تعزیه در ایران می‌‌توان دریافت که تنها یک نمایش مذهبی یا آیینی نیست، بلکه چنان کیفیتی را داراست که همه خصایص یک جریان زنده فعال ملی و هنری را با همه ویژگی های دینی و اجتماعی آن آشکار می‌کند.
در این مراسم ، عده‌ای از بزرگان و مداحان روستا ، صحنه‌ی ظهر عاشورا را به نمایش می‌گذارند. این مراسم با هنرنمایی هنرمندان توانای روستا با برعهده گرفتن نقش‌ها و القاب اجرا می‌گردد.
از گذشته‌های دور ، مردم هنرنمایی و بازیگری در تعزیه را برای خود افتخار بزرگی می‌دانستند . نقش‌ها نیز به طور موروثی داخل خانواده‌ها و طایفه‌های بزرگ افین دست به دست می‌شده است به طوری که بعد از مرحوم شدن پدر ، پسر نقش پدر خویش را بر عهده میگیرد و به اجرای نمایش می‌پردازد .
مراسم تعزیه یا شبیه خوانی افین که با نام [شبیه] در بین مردم شهرت یافته است از غنای فرهنگی بسیار بالایی برخوردار است .
تصاویر مربوط به مراسم حیدعلی و شبیه‌خوانی مربوط به محرم سال ۱۴۲۹ هجری قمری (دی‌ماه ۱۳۸۶) می‌باشد . نویسنده‌ی مقاله از تمامی مردم استان خراسان جنوبی دعوت می‌کند تا در روزهای تاسوعا و عاشورا ضمن برپایی مراسم عزا ، شاهد آئین‌های عزاداری به خصوص مردم دیندار این خطه از کشورمان باشند . دهیاری افین آماده‌ی پذیرایی از شما زائرین و عزاداران عزیز می‌باشد .
