از مشی پی سوز تا برق سراسری / سنه کوه
در قدیم الایام که نه نفت بود و نه برق، تامین روشنایی خانه ها در شب کار بسیار سخت و دشواری بود برای این منظور نوعی شمع بنام چراغ پی سوز ( پی= چربی دمبه و یا بدنه لاشه حیوان) استفاده میشد و یا از چوب برخی درختان که به سختی و ملایمت می سوختند مثل چوب خشک درخت ازار ( آزاد) و کلقو (خرمندی) و مرس ( راش) یا انجیلی یا بلوط(موزی) بنام ” کتین ” یا ” کتل katel” استفاده می شد که در وسط اتاق روشن کرده و به آن ” دارکله ” می گفتند .دار کله دود زیادی ایجاد می کرد و برای همین برای خانواده های بچه دار مصیبتی بود بس گران و سخت .برای بیرون رفتن در شب هم گاهی مشعل روشن می کردند و یا از لاشه چوب درخت راش و کلقو ” تش کل tashkal” می گرفتند و می رفتند.
سالها گذشت تا اینکه نفت وارد خانه های مردم شد و کم کم شمع و چراغ پی سوز جایش را به نوعی چراغ بنام ” مشی” یا” چراغ موشی” داد .این چراغ ساده تشکیل شده بود از یک مخزن کوچک (قوطی حلبی) و یک پاچه پنبه ای لوله شده که درون نفت قرار می گرفت و با سوختن نور و دود ساطع می شد . اینها هم درد سر زیادی داشت و گاهی داغ شده و آتش می گرفت و خطر ناک بود بخصوص برای بچه ها .
پس از چراغ پیه سوز و چراغ موشی ، چراغ های دیگر وارد بازار شد که یکی از آن ها چراغ سیمی یا فانوس که در سنه کوه به “بادی” معروف است و دیگری چراغ نفتی لمپا و سومی هم چراغ گرد سوز و سپس چراغ تور . سوخت همه آنها از نفت تامین می شود ولی کابردشان اندکی متفاوت است . در زیر مختصری درباره ی این چراغ ها و کاربرد آن ها در روستای سنه کوه می آید :
لمپا با مخزن نفت شیشه ای
لمپا دیواری
ماشین فتیله کِش لمپا
فتیله لمپا
بعد ها ، چراغ گردسوز جایگزین لامپاها شد . تفاوت این چراغ ها با لامپاها در شکل فتیله آنها بود که به صورت دایره بود و به همین خاطر به آن ها گرد سوز می گفتند و روی فتیله نیز یک کلاهک قرار داشت که این کلاهک در روی لوله ای قرار داشت ، که از وسط منبع نفت گذشته و هوا را از زیر چراغ وارد قسمت روشن چراغ می کرد و باعث می شد چراغ بهتر بسوزد .
چراغ گردسوز
فانوس دستی ، چراغ سیمی ، بادی
از چراغ های لامپا و گرد سوز ، فقط برای تامین روشنایی اتاق ها استفاده می شد . در این چراغ ها دسته ای برای حمل و نقل وجود نداشت و بیشتر بر روی طاقچه ها قرار می گرفت و اتاق را روشن می کرد. حتی زمانی که روستای سنه کوه برق دار شد ، باز هم از لمپا و گردسوز ، زمانی که برق قطع می شود استفاده می گردد . هنوز هم در خیلی از خانه های مردم روستای سنه کوه این چراغ ها وجود دارد ولی تقریبا دیگر استفاده نمی شود . این چراغ ها در نمونه های متفاوتی تولید می شدند ، حتی نمونه های رنگی و مجلل این چراغ ها هم وجود دارد . برای رفع مشکل تاریکی در هنگام عبور و مرور در شب چراغ های دستی (انگلیسی) یا همان فانوس یا بادی وارد خانه ها شدند . در این چراغ ها ، شعله در یک محفظه ی شیشه ای مدورِ در بسته قرار دارد و باد به راحتی نمی تواند آن را خاموش کند . از این چراغ بیشتر شب هنگام برای رفتن به شب نشینی یا سر زمین و شب پایی استفاده می شد. عیب این چراغ ها این بود که وقتی داغ می شدند شروع به پت پت می کرد و گاهی خاموش می شدند . در سنه کوه این نوع چراغ ها به بادی معروف شد . این چراغ هنوز در سنه کوه کابرد دارد . در برخی مراسم ها هم از این چراغ در سال های اخیر استفاده می شود .
چراغ تور(چراغ زنبوری) که شکل کامل شده همه اینهاست هم جایگاهش را در سنه کوه به خوبی باز کرده بود . چراغ تور تشکیل شده است از یک مخزن نفت و تلمبه بادی و محظه شیشه ای و لوله و سوزن و توری مخصوص نازک که نفت با فشار به صورت پودر شده به توری رسیده و نوع بسیار زیاد و زیبایی می دهد . از این نوع چراغ در خانه های اعیانی و مجالس و مهمانی و تکیه سر استفاده می شد . یکی ازین چراغ تور نور ملایم و کافی بیش از دهها لمپا را می دهد . این نوع چراغها هم ایراد خاص خودش را داشت چراکه روشن نگه داشتن آن مهارت خاصی می خواست و مدت طولانی هم نمی شد روشن باشد و همچنین مصرف نفت آن به خاطر محدودیت حمل سوخت آن موقع تقریبا خیلی زیاد بود . خطر پارگی توری و آتش گرفتن هم خیلی جدی بود .
کم کم پای موتور برق به محل باز شد گفته می شود اولین نفر حاج نوروزعلی یوسفی بود که یک موتور برق بنزینی به محل آورد و کم کم دیگران هم خریداری کردند وبعد از انقلاب به مرور جایگاه موتور برق بسیار جدی و همه گیر شد به نحوی که هر چند خانوار روستای سنه کوه با همدیگر موتور برق نفتی و گازوئیلی خریده و با احداث موتور خانه شراکتی همه برقدار شدند . اوایل دهه ۷۰ که رسید کم کم تب برق سراسری به روستای سنه کوه هم رسید و اتصال به برق سراسری از طرف ساری روستای وارمی جناسم سرتا احمد آباد سقندی کلا و …زحمات شبانه روزی مرحوم علی اکبر عبدی در کار برق رسانی به سنه کوه هرگز از یادها نخواهد رفت .
و اینک برق سراسری روشنایی بخش منزل اهالی روستای سنه کوه است و نعمت بزرگی که زندگی و آداب مردم را زیر و رو کرد .
منبع:
