مجموعه باغ شاه عباس / عباس آباد بهشهر
مجموعه باغ شاه عباس در عباس آباد شهرستان بهشهر
بناهای موجود در مجموعه عباس آباد بهشهر
با کاوش های صورت گرفته مشخص شد که بناهای موجود در این مجموعه از این قرار است: ۱- سد و برج کنترل جریان آب ۲- بنای داخل دریاچه مصنوعی که احتمالا پایه ای برای کاخ روی آن بوده است. ۳- برج های دیده بانی دو گانه به فاصله ۱۷۵ متر در شرق دریاچه ۴- محوطه سازی شمالی 5- صفه و محوطه سازی جنوبی 6- حمام مجموعه در جهت غرب صفه سازی شمالی
دریاچه این مجموعه با وسعتی بالغ بر ۱۰ هکتار با عمارتی در مرکز آن، که در زمان آبگیری دریاچه عمارت با ارتفاعی بالغ بر ۱۸ متر به زیر آب میرود و فقط سقف آن همراه با درختچه‌هایی نمایان است.
جاده‌های سنگفرش ورودی به مجموعه و جاده‌های سنگفرش از محل باغ به کاخ و از محل باغ به محل آسیاب می‌باشد.
صفه سازی شمالی این صفه سازی ها بر روی تپه ای با ارتفاع ۳۰ متر از کف استخر و به شکل پلکانی ایجاد گردیده است که در بالاترین نقطه سکوی مرکزی را تشکیل میدهد. این سکو ها به احتمال قوی و با توجه به جای ستونهای سنگی موجود، زیر سازی کاخی با سازه چوبی بوده که اکنون از میان رفته است. نحوه شکل گیری این صفه ها و جوی های آب در داخل آنها باغسازی ایرانی را جلوه گر میسازد. این جویها با حرکتی که بر روی صفه ها دارند و تشکیل آبشار ها و حوضهای گوناگون مناظری بدیع و چشم نواز را تشکیل میدهند. آبرسانی به صفه مرکزی که آب بقیه صفه ها را تامین میکند از طریق لوله های سفالین که اصطلاحا تنبوشه نامیده میشوند، از چشمه های اطراف که آب آنها بر این سکو سوار بوده است صورت می گرفته، و پس از آن آب از حوض مرکزی در سراسر باغ به حرکت در می آمده است.
صفه سازی جنوبی
هنوز بخشهای زیادی از صفه سازی جنوبی در زیر خاک مدفون است اما با پیدا شدن حوض های آب و کفسازی آن میتوان حدس زد که این بخش شبیه صف سازی شمالی بوده است. اما آنچه مشخص است آن که این بخش هرگز اهمیت بخش شمالی را نداشته و موقعیت آن نیز آن را به فضایی دست دوم تبدیل کرده بوده است.
حمام آب سکوی مرکزی در پائین ترین ارتفاع به حمام مجموعه در غرب کاخ شمالی می رسیده است. حمام این مجموعه کوچک اما دارای خصوصیات سنتی حمام های گذشته است. انتقال آب در آن از طریق تنبوشه ها و از داخل دیوارهای ضخیم خشتی آن صورت میگرفته است. همچنین مسیر خروج دود از تون آن کاملا در زیر کف حمام پیچیده بود تا گرمای دود کاملا جذب فضا شود و بیهوده هدر نرود. از داخل این حمام کاشی هایی با نقشهای متداول آن دوران و با رنگهای لاجوردی، فیروزه ای و زرد یافت شده است.
پیش از این دوره کاوش تصور می شد که مصالح به کار رفته در فضاهای معماری عباس آباد تنها سنگ و آجر است، اما این کاوش ها منجر به کشف چینه هایی از کاه و گل شد که قبلاً در مجموعه باغ های تاریخی عباس آباد دیده نشده بود. در حال حاضر برای مرمت این ابنیه تاریخی این باغ از ملات آهک و سنگ های رودخانه ای همین منطقه که در دیوار چینی های دوره صفوی نیز مورد استفاده قرار می گرفته، استفاده می شود.
کشف اتاق هایی با سیستم ۳ دری در ابتدای دروازه شمالی باغ از جمله دیگر اکتشافات مهم این فصل کاوش بود. این اتاق ها که هنگام کاوش بخش هایی از دروازه شمالی و غربی مجموعه باغ عباس آباد به دست آمد، به شکل ۳ مربع تو در تو ساخته شده اند که در مجموع به یک مجموعه ۳ دری بدل می شوند. از این سیستم برای هدایت هوای خنک به داخل مجموعه باغ ها استفاده می شده است. این اتاق ها نشان می دهد از مجموعه باغ های تاریخی عباس آباد برای تابستان استفاده می شده و این مجموعه تفرجگاه تابستانه شاه عباس بوده است.
بی نظیر بودن این محوطه، می توان گردشگران زیادی را به این باغ تاریخی جذب کرد. اکنون بسیاری از پرسش های باستان شناسان درباره باغ های تاریخی عباس آباد پاسخ داده شده است.
سرچشمه آب این باغ که زمانی حلقه مفقوده بود اکنون پیدا شده است. چشمه ای به نام سرچشمه که از داخل غاری می جوشد و جریان آب عبوری آن به قدری شدید است که آب را تا ۶۰۰ متری باغ هدایت می کند. آب بعد از ورود به باغ در حوض های متعدد می چرخد تا تصفیه اولیه آن صورت گیرد، آب این چشمه، فاصله باغ تا گلباغ را از طریق سطوح شیب دار طی می کند و در حوض مرکزی باغ تاریخی به صورت فواره ظاهر می شود. ناگفته نماند که باستان شناسان برای کشف منبع آب مجموعه باغ های عباس آباد بهشهر، کوه جهان مورا، در دامنه رشته کوه های البرز را نیز کاوش کردند. این در حالی است که پیش از این قوری چشمه یا سرچشمه، چشمه منبع آب این باغ تصور می شد. شاید به دلیل وجود همین تدابیر مهندسی بوده که امروز پرونده باغ های عباس آباد به عنوان یک اثر تاریخی و طبیعی منحصر به فرد، برای ثبت در فهرست میراث جهانی یونسکو در حال آماده سازی است.
اما عباس آباد همچنان با کمبود بودجه عمرانی و مرمتی مواجه است که اگر مشکل تخصیص اعتبارات در زمان معین بزودی حل شود و مرمت ابنیه و باغ به صورت پیوسته دنبال شود، دیگر مشکلی از بابت معرفی این مجموعه به یونسکو وجود نخواهد داشت.
در شمشین فصل کاوش در باغ های تاریخی عباس آباد بهشهر، ۱۶۰۰ متر مربع معماری صفوی این مجموعه تاریخی از زیر خاک بیرون آمده است. این کاوش ها به کشف تنها ورودی باغ که سمت شرقی آن قرار دارد و بیرون آوردن ۱۲۰۰ متر مربع از معماری این مجموعه از خاک انجامید. مطالعات باستان شناسی باغ عباس آباد بهشهر نیز نشان می دهد که بقایای معماری موجود در بخش شمالی محوطه با معماری دوره صفوی مطابقت دارد و این مجموعه کاربری تابستانه داشته است.
مجموعه تاریخی و طبیعی عباس آباد بهشهر همچنان در راه پر فراز و نشیب برنامه ثبت در فهرست میراث جهانی یونسکو است. این باغ زیبا که در طول ۲ سال گذشته با ساخت پایگاه باغ های تاریخی بهشهر به یکی از مهم ترین کانون های خبری استان مازندران تبدیل شده است در حال حاضر با اجرای چندین طرح بزرگ و کوچک مواجه است که از این میان می توان به اجرای طرح ساماندهی، تهیه طرح راهبردی مجموعه تاریخی عباس آباد بهشهر و انجام عملیات کاوش به منظور یافتن منابع آب باغ عباس آباد اشاره کرد که همگی در ۲ سال اخیربه اجرا در آمده است. عباس آباد بهشهر از جمله مهم ترین و بزرگترین باغ های تاریخی کشور است به طوری که باستان شناسان این مجموعه را اوج شکوفایی باغ سازی در ایران معرفی می کنند از این رو چند سالی است که باغ های عباس آباد به نمونه مطالعاتی باغ های ایرانی بدل شده است. وجود راه های دسترسی مناسب و اقامتگاه، آثار باستانی متعلق به دوره صفویه، آب و هوای مطبوع و دل انگیز جنگلی از جمله امتیازاتی است که موجب شده این دریاچه به یکی از مهم ترین قطب های گردشگری مازندران تبدیل شود.
این مجموعه بی نظیر به دستور شاه عباس اول صفوی در سال های ۱۰۲۰ و ۱۰۲۱ ه.ق ساخته شده است و در حال حاضر مهم ترین باغ غیر کویری ایران محسوب می شود. در آن زمان به دستور شاه عباس صفوی اراضی این منطقه که خرگوران نام داشت خریداری شده و شهری تحت عنوان اشرف البلاد ساخته می شود که اقامتگاه شاه عباس اول در مازندران بود. شاه عباس هرگاه به مازندران می آمد اشرف را به دیگر نقاط آن ترجیح می داد. احتمالاً نخستین گروه نمایندگان سیاسی انگلستان در اشرف البلاد به حضور شاه عباس رسیدند. بعدها اشرف البلاد در اثر جنگ های داخلی و حملات افاغنه و سپاهیان زند صدمات فراوانی دید. گفته می شود محمدحسن خان قاجار نیز علاقه زیادی نسبت به آن داشت و غالباًدر این شهر اقامت می کرد. این منطقه بعدها به بهشهر تغییر نام داد و بهشهر امروزی، شهری زیبا و جذاب و سرسبز است که آثار طبیعی و تاریخی فراوانی دارد. باغ های عباس آباد در ۹ کیلومتری شهرستان بهشهر و در دامنه رشته کوه های البرز و در میان جنگل های انبوه قرار گرفته است.عباس آباد، مجموعه باغی مطبق و پلکانی بوده که شامل عمارت، حمام، ۲ برج آجری و چهارباغ بوده است. از این مجموعه تاریخی به عنوان شکوه باغ سازی ایرانی یاد می شود. این باغ تاریخی و محوطه پیرامون آن که وسعتی نزدیک به ۵۰۰ هکتار وسعت دارد همه روزه پذیرای گردشگران زیادی است که از راه های دور و نزدیک برای بازدید این منطقه آمده اند.
باغ عباس آباد بهشهر در حالی برنامه ثبت در فهرست میراث جهانی را اجرا می کند که بودجه ناچیزی برای اجرای مرمت های ضروری دارد.این باغ در طول دو سال گذشته با احداث پایگاه باغ های تاریخی بهشهر منبع اخبار بسیاری بوده است; اجرای طرح ساماندهی، تهیه طرح راهبردی مجموعه تاریخی عباس آباد بهشهر و انجام عملیات کاوش به منظور یافتن منابع آب باغ عباس آباد از جمله طرح هایی است که طی دو سال اخیر در حال انجام است.طرح شناسایی باغ های ایرانی که امسال به پایان رسید، به شناسایی ۱۶۰ باغ در سراسر کشور که قابلیت های کامل یک باغ ایرانی را دارا بودند، منجر و قرار شد مرمت و احیای این باغ ها و معرفی باغ هایی که دارای قابلیت جذب گردشگر هستند در دستور کار قرار گیرد.
عباس آباد بهشهر از جمله مهم ترین و بزرگترین باغ های تاریخی کشور است که معمولا نمونه مطالعاتی باغ های ایرانی است. این باغ در زمان شاه عباس صفوی در سال ۱۰۲۱ ه.ق ساخته شده و از آن به عنوان تفرج گاه شاهان عباسی استفاده می شده است. در شمشین فصل کاوش در باغ های تاریخی عباس آباد بهشهر، ۱۶۰۰ متر مربع معماری صفوی این مجموعه تاریخی از زیر خاک بیرون آمده است. این کاوش ها به کشف تنها ورودی باغ که سمت شرقی آن قرار دارد و بیرون آوردن ۱۲۰۰ متر مربع از معماری این مجموعه از خاک انجامید. رسیدن به احتمال وجود کاخ در یک و نیم کیلومتری شمال باغ های تاریخی عباس آباد، دستاورد دیگر این دوره کاوش بود. باغ عباس آباد تنها متعلق به بهشهر نیست; باغ های تاریخی زیادی در کشور وجود دارد که نام عباس آباد بر آنها گذاشته شده است. مطالعات باستان شناسی باغ عباس آباد بهشهر نیز نشان می دهد که بقایای معماری موجود در بخش شمالی محوطه با معماری دوره صفوی مطابقت دارد واین مجموعه کاربری تابستانه داشته است.
منبع:
mazerooni.ir/
